VivaChek » Słownik

A B C D E F G H I J K L Ł M N O P R S T U W Z

Aceton

Organiczny związek chemiczny zawierający w swoim składzie tak zwaną grupę ketonową. Należy do substancji nazywanych potocznie „ciałami ketonowymi” (obok kwasu acetylooctowego oraz betahydroksymaślanu) będących pośrednimi metabolitami przemian tłuszczów przy jednoczesnym niedoborze insuliny. Występuje w niewielkich ilościach we krwi i moczu. Jeśli stężenie acetonu we krwi nie jest zbyt wysokie, jest on skutecznie metabolizowany przez wątrobę. Stężenie acetonu powyżej normy pojawia się w przypadku źle leczonej cukrzycy, której towarzyszy utrzymująca się hiperglikemia i niedobór insuliny (charakterystycznym objawem jest wówczas zapach kwaśnych jabłek z ust pacjenta). Jego poziom jest również podwyższony w przypadku dłuższych przerw w przyjmowaniu posiłku (głodzenia się). Są to sytuacje, w których dochodzi do zwiększonego trawienia tłuszczy ze względu na brak podaży odpowiedniej ilości pożywienia.

Albuminuria

Objaw chorobowy polegający na występowaniu albumin w moczu. Ich stężenie oznacza się w przygodnej próbce lub określa wydalanie w dobowej zbiórce moczu. Stężenie poniżej 20 mg/l lub wydalanie do 30 mg/24h przyjmuje się za fizjologiczną normę (normoalbuminuria). Wartości stężeń 20-300 mg/l lub wydalanie 30-300 mg/24 h, nazywane mikroalbuminurią, nasuwają podejrzenie uszkodzenia struktury błony podstawnej kłębuszków nerkowych nefronów (m.in. w przebiegu cukrzycy). Wzrost wydalania z moczem albumin powyżej 300 mg/l lub 300 mg/24 h oznacza jawną nefropatię.

Albuminy

Białko stanowiące aż 60% białka całkowitego, produkowane w wątrobie. Jest odpowiedzialne m.in. za utrzymanie objętości krwi, wiązanie hormonów, leków, aminokwasów. Pełni funkcje buforujące. Liczna grupa różnorodnych substancji jest transportowana we krwi w połączeniu z albuminą. Zaburzenie poziomu albumin w surowicy powoduje zmianę ciśnienia onkotycznego w naczyniach, którego stabilizacja jest niezbędna dla zachowania równowagi pomiędzy ilością wody zawartą we krwi a ilością wody w płynach tkankowych. Powoduje to zaburzenie wszystkich procesów związanych z filtracją i przenikaniem wody przez ściany naczyń krwionośnych. Mogą występować obrzęki, zaburzenia tworzenia moczu, chłonki, spadki ciśnienia tętniczego krwi.

Przyczyną spadku stężenia albumin może być: zmniejszona ich synteza np.: w chorobach wątroby, niedożywieniu, zaburzenia wchłaniania, zwiększona ich utrata w chorobach nerek przebiegających z albuminurią, białkomoczem, choroby przewodu pokarmowego, oparzenia, krwawienia, wysięki, zwiększony katabolizm albuminy, posocznica, wysoka gorączka, urazy, choroby nowotworowe.

Norma to 3,5-5,0 g/dl.

Amputacja

Zabieg operacyjny polegający na usunięciu narządu lub jego części; nazwa ta jest używana przede wszystkim w odniesieniu do operacji usunięcia kończyny górnej lub dolnej, przebiegającej z przecięciem kości i wytworzeniem kikuta. Wskazaniem do amputacji są m.in. ciężkie przypadki zgorzeli gazowej, stopy cukrzycowej oraz znaczne uszkodzenia spowodowane urazem. Ponieważ amputacja jest zabiegiem powodującym trwałe kalectwo, stosowana jest tylko wtedy, gdy brak innej możliwości leczenia i w sposób na tyle oszczędny, na ile to możliwe (szczególnie przy zabiegach w obrębie dłoni). Amputacje kończyny określa się od wysokości, na której następuje odjęcie i tak np. amputacja ramienia, to odjęcie kończyny na wysokości ramienia z przecięciem kości ramiennej.

Amylina

Jest hormonem produkowanym przez komórki beta trzustki i wydzielanym razem z insuliną w odpowiedzi na bodziec pokarmowy. Jej działanie polega na kontroli wchłaniania pokarmów, spowolnieniu opróżnianiu żołądka i wchłanianiu glukozy z jelita cienkiego. Hamuje także wydzielanie glukagonu i insuliny. W stosunku do insuliny pełni rolę uzupełniającą i wspomagającą regulację gospodarki węglowodanowej organizmu. Historia amyliny jest krótka, odkryto ją dopiero w 1987 r., ale jej znaczenie w patogenezie cukrzycy typu 2 okazuje się bardzo ważne. Złogi amyloidu w trzustce, którego najważniejszym składnikiem jest amylina, stwierdza się w ponad 90% u osób z cukrzycą typu 2. W 2005 r. zarejestrowany został syntetyczny analog amyliny o nazwie pramlintyd. Stosowany u pacjentów z cukrzycą typu 1 i 2 poprawia wyrównanie cukrzycy i normalizuje masę ciała.

Analogi insuliny

Zmodyfikowane metodą inżynierii genetycznej preparaty insuliny ludzkiej powstałe w wyniku przestawienia kolejności aminokwasów wchodzących w skład insuliny; bądź zamiany aminokwasu. Takie modyfikacje pozwalają na stabilizację cząsteczki lub dołączenie aminokwasów czy też kwasów tłuszczowych do łańcucha insuliny, co powoduje zmianę profilu działania – szybki początek lub przedłużenie jej działania. Ze względu na charakterystykę działania dzieli się je na analogi szybko działające i długo działające. Przyspieszenie wchłaniania po podaniu podskórnym pozwala na uzyskanie szybszego efektu obniżającego stężenie glukozy, dzięki czemu mogą być stosowane bezpośrednio przed posiłkiem. W związku z tą cechą nazywane są insulinami okołoposiłkowymi. Wydłużenie działania pozwala na uzyskanie stabilnego poziomu insuliny w ciągu 24 godzin. Dzięki temu utrzymuje się właściwy stężenie glukozy w okresie pomiędzy posiłkami. Dlatego też analogi te nazywa się bazalnymi (podstawowymi) albo bazą. Istnieją również mieszanki analogów insuliny o działaniu krótkim i o działaniu przedłużonym w różnych proporcjach (25%/75%, 30%/70%, 50%/50%).

Artropatia neurogenna

Inaczej – stopa Charcota. Przewlekłe powikłanie cukrzycy, jedna z postaci zespołu stopy cukrzycowej. Rozwija się na ogół u chorych z wieloletnią, niedostatecznie kontrolowaną cukrzycą. Charakteryzuje się przewlekłą, postępującą destrukcją chrząstek stawowych i nasad kości, co doprowadza do znacznych zmian zwyrodnieniowych stawów. Zmiany dotyczą początkowo głównie stawów skokowo-śródstopnych i rozwijają się na podłożu zaburzeń czucia dotyku, czucia głębokiego i kontroli mięśni szkieletowych przez nerwy ruchowe. Występuje z częstością u 0,1-0,4% wszystkich chorych na cukrzycę (średnio 1 na 680), przeważnie u starszych chorych, zwykle pomiędzy 50 a 60 rokiem życia, po co najmniej 10 latach trwania cukrzycy. Znane są przypadki występowania tego powikłania w momencie rozpoznania cukrzycy typu 2. U chorych z cukrzycą typu 1 choroba ta rozwija się u młodszych pacjentów i zwykle po krótszym okresie trwania choroby.

AST

Alternative Site Testing

Skrót AST oznacza alternatywne miejsca nakłucia. Możliwość pobierania próbek krwi z innych miejsc niż opuszka palca pojawiła się z chwilą wyprodukowania samozasysających próbkę krwi testów paskowych. System AST daje możliwość pomiarów stężenia glukozy we krwi z innych miejsc niż opuszki palców. Wykonanie nakłucia w systemie AST oszczędza opuszki palców, zmniejsza ból i stres związany z nakłuciem. Potencjalne miejsca nakłucia w zależności od rodzaju stosowanego glukometru to: kłąb kciuka, kłębiki małego palca, wewnętrzna część dłoni, przedramię, ramię, łydka, ucho. Stosowanie AST ma jednak pewne ograniczenia.

Nie należy pobierać próbek krwi w systemie AST w następujących przypadkach:
- Nie upłynęły dwie godziny od ostatniego posiłku, przyjęcia insuliny oraz intensywnego wysiłku
fizycznego
- Podczas choroby lub stresu
- Podejrzenia hipoglikemii (niskie stężenie glukozy we krwi)
- Gdy wyniki pomiarów stężenia glukozy wykazują częste wahania
- Gdy wyniki pomiarów nie są zgodne z aktualnym samopoczuciem.

Zaleca się stosowanie systemu AST, gdy:
- Pomiar wykonywany jest na czczo
- Pomiar wykonywany jest co najmniej dwie godziny po ostatnim posiłku
- Upłynęły co najmniej dwie godziny od przyjęcia insuliny
- Minęły co najmniej dwie godziny od intensywnego wysiłku fizycznego.

Pobranie próbki krwi z alternatywnego miejsca nakłucia powinno być poprzedzone rozmasowaniem tego miejsca przez około 20 sekund. Rozpoczęcie stosowania AST należy poprzedzić konsultacją z personelem medycznym. Metoda AST wymaga zastosowania specjalnej nakładki na nakłuwacz, będącej częścią zestawu.

Automatyczny wstrzykiwacz insuliny

Inaczej pen. To automatyczny wstrzykiwacz insuliny z wbudowaną skalą. Jego nazwa wywodzi się od jego kształtu (pen ang. – pióro) i powszechnie przyjęła się w języku polskim. Peny ułatwiają bezpieczne i dokładne podanie koniecznej dawki insuliny (automatyczne podawanie insuliny, zawsze z tą samą siłą i prędkością) powodując tym samym najmniejsze uszkodzenie tkanek. Są wygodne i proste w obsłudze, a ponadto zmniejszają strach związany z widokiem igły i strzykawki. Do penów używane są wkłady, które z uwagi na miniaturowe kształty pena, zawierają insulinę w stężeniu 100 jednostek w mililitrze. Wkład ma zwykle 3 ml pojemności.

Badanie czucia bólu

Jedno z wielu badań stosowane w diagnostyce zespołu stopy cukrzycowej służące do oceny obecności neuropatii w obrębie stóp pacjenta z cukrzycą. Czucie bólu bada się neurotipem, składającym się z plastikowej końcówki i tępo zakończonej igły (badanie wykonujemy w tych samych miejscach, co przy badaniu czucia ucisku). Chory powinien odczuwać różnicę między dotknięciem plastikową końcówką a ukłuciem tępo zakończoną igłą.

Badanie czucia temperatury

Jedno z wielu badań stosowane w diagnostyce zespołu stopy cukrzycowej służące do oceny obecności neuropatii w obrębie stóp pacjenta z cukrzycą. Czucie temperatury bada się termotipem, stanowiącym połączenie plastikowego i metalowego walca. Z uwagi na lepsze przewodnictwo ciepła metal odczuwany jest jako zimniejszy niż plastik, a różnica odczuwanej temperatury w warunkach pokojowych wynosi 5oC (badanie wykonuje się na grzbietowej stronie stopy).

Badanie czucia wibracji

Jedno z wielu badań stosowane w diagnostyce zespołu stopy cukrzycowej służące do oceny obecności neuropatii w obrębie stóp pacjenta z cukrzycą. W tym celu wykorzystuje się stroik 128 Hz ze skalą Rydel-Seiffera (widełki stroikowe) z umieszczonymi na jego ramionach tłumikami z wyrysowaną 8-punktową skalą (badanie wykonuje się, przykładając stopkę kamertonu do szczytu palucha lub kostki bocznej). Najpierw kamerton przykłada się do nadgarstków pacjenta (lub łokcia czy obojczyka), prostopadle, ze stałym naciskiem, aby pacjent wiedział, jakiego typu odczucia oczekiwać. Przyłożenie wykonuje się dwukrotnie, na przemian z co najmniej jednym przyłożeniem pozornym, kiedy kamerton nie drga. W trakcie badania pacjent sygnalizuje, kiedy przestaje czuć drgania, a lekarz obserwuje dobrze widoczny wierzchołek wyrysowanych na tłumikach trójkątów i odczytuje próg czucia wibracji. Dla osób powyżej 40. roku życia patologicznym wynikiem jest próg czucia poniżej 5. Wynik badania jest dodatni, jeżeli pacjent prawidłowo odpowie na co najmniej 2 z 3 pytań o przyłożenie kamertonu, a ujemny, jeżeli 2 odpowiedzi są błędne (ryzyko owrzodzenia). Jeśli pacjent nie czuje wibracji na paluchu, badanie należy powtórzyć, przykładając stroik do kostki lub guzowatości piszczeli.

Badanie zaburzenia wydzielania potu

Jedno z wielu badań stosowane w diagnostyce zespołu stopy cukrzycowej służące do oceny obecności neuropatii w obrębie stóp pacjenta z cukrzycą. Badanie zaburzenia wydzielania potu za pomocą testu hydracyjnego z neuropadem (test może być również wykonany samodzielnie przez chorego w domu).

Białka

Związki wielkocząsteczkowe zbudowane z aminokwasów, stanowiące zasadnicze elementy budowy wszystkich tkanek ustroju człowieka oraz wielu związków, takich jak: enzymy, hormony, przeciwciała. Regulują procesy przemiany materii i wiele funkcji ustroju, zapewniając prawidłowy stan i funkcjonowanie naszego organizmu. Odpowiednie ilości białek decydują o normalnym wzroście i rozwoju człowieka, regeneracji uszkodzonych tkanek. Przy spalaniu 1 g białka powstają 4 kcal energii. Udział energetyczny białek w diecie powinien wynosić 15-20%, przy czym stosunek białka zwierzęcego do białka roślinnego powinien wynosić co najmniej 50/50%.

Białkomocz

Inaczej – proteinuria

Występowanie białka w moczu. Obecność białka (protein) w moczu wskazuje na poważne choroby nerek – zapalenie (uszkodzenie) kłębuszków nerkowych, może również występować w czasie procesu zapalnego w układzie moczowym (zapalenie pęcherza). Białko może pojawiać się w moczu przy jego nadmiernym wzroście w procesach nowotworowych krwi.

W śladowych ilościach może pojawić się przy nadmiernym wysiłku fizycznym, nieprzespanej nocy, długim przebywaniu w pozycji stojącej.

Wśród chorób odpowiedzialnych za białkomocz najczęściej wymienia się ostre i przewlekłe zapalenie kłębuszków nerkowych, złośliwe stwardnienie nerek, zakrzepicę żyły nerkowej, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zaawansowaną niewydolność nerek, nadciśnienie tętnicze, choroby autoimmunologiczne, niewydolność krążenia. U kobiet białkomocz bywa związany z upławami lub infekcjami dróg rodnych. Natomiast u mężczyzn poza stanami zapalnymi (choć znacznie rzadziej) może dojść do przedostawania się do moczu białek produkowanych w najądrzach i jądrach.

Biosensor

Oznacza sensor, czujnik składający się z dwóch elementów – receptora w postaci materiału biologicznego oraz przetwornika elektrycznego lub optycznego. Warstwa receptorowa umożliwia rozpoznanie oznaczanego sygnału, a przetwornik służy do przetworzenia bodźca biologicznego na fizycznie mierzalny parametr oraz do jego obróbki. Część receptorowa sensora przekształca informację chemiczną w formę energii, która mierzona jest przez przetwornik. Analit, wchodząc w reakcję z częścią biologiczną przetwornika generuje w nim sygnał, który może zostać łatwo zmierzony, wzmocniony i zanotowany. Biosensory cechuje przede wszystkim czułość, zakres dynamiczny, czyli zakres stężeń, w których czułość jest większa od zera oraz selektywność, polegająca na zdolności sensora do pomiaru stężenia jednego składnika chemicznego w obecności innych. Biosensory wyróżnia ponadto krótki czas odpowiedzi, który pozwala na szybkie odczytanie wyniku pomiaru, np. stężenia glukozy we krwi.

Body Mass Index

Tłumaczone jest jako wskaźnik masy ciała. Wskaźnik ten (inaczej wskaźnik Queteleta II) charakteryzuje relację pomiędzy masą ciała a wzrostem. BMI to współczynnik powstały przez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach przez kwadrat wysokości podanej w metrach (wzrost musi być podany w metrach, a nie w centymetrach).

Dla osób dorosłych wartość BMI wskazuje na:
< 16,0 – wygłodzenie
16,0-17,0 – wychudzenie (spowodowane często przez ciężką chorobę lub anoreksję)
17-18,5 – niedowagę
18,5-25,0 – wartość prawidłową
25,0-30,0 – nadwagę
30,0-35,0 – I stopień otyłości
35,0-40,0 – II stopień otyłości (otyłość kliniczna)

Cewnik balonowy

Urządzenie medyczne stosowane przy małoinwazyjnych zabiegach w radiologii, kardiologii interwencyjnej w leczeniu zwężeń naczyń tętniczych. Cewnik to długa, elastyczna rurka, którą można przeciągnąć przez naczynie krwionośne. Cewniki zakończone są balonami, za pomocą których można rozszerzyć zwężone naczynie (zabiegi angioplastyki). Za pomocą cennika można również umieścić stent w miejscu zwężenia, aby zapobiec ponownemu zwężeniu. Po dotarciu balona na miejsce lekarz zaczyna delikatnie go rozprężać w naczyniu naciskając na pobliskie tkanki, aby otworzyć zwężone naczynie. Procedura wykorzystująca cewnik balonowy stosowana jest w leczeniu zwężeń tętnic wieńcowych oraz innych naczyń tętniczych.

Cholesterol

Substancja organiczna, której podwyższone stężenie we krwi ma związek z przyczynowy z procesem odkładania złogów w ścianach naczyń krwionośnych i tym samym prowadzi do powstania miażdżycy. Wyróżniamy dwie frakcje cholesterolu: frakcję LDL, czyli tak zwany zły cholesterol i frakcję HDL - tak zwany dobry cholesterol. Jest on niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, zapobiegając rozwojowi miażdżycy (w przeciwieństwie do frakcji LDL, która ją wywołuje).

W organizmie człowieka występuje w tkankach i w osoczu krwi w postaci wolnej oraz w postaci zestryfikowanej długołańcuchowymi kwasami tłuszczowymi. Ogólna ilość cholesterolu w organizmie przeciętnego człowieka jest oceniana na 150-200 g, a wg innego źródła na jedynie 140 g, czyli 363 mmol.

Cholesterol HDL

Frakcja cholesterolu , tzw. dobry cholesterol. U chorych na cukrzycę należy utrzymywać stężenie tej frakcji cholesterolu powyżej wartości 40 mg/dl u mężczyzn i 50 mg/dl u kobiet. Jego działanie obniżające poziom cholesterolu LDL we krwi polega na usuwaniu jego nadmiaru z komórek i transporcie do wątroby, gdzie jest metabolizowany. Jest ważną substancją tłuszczową obecną we krwi. Jego poziom wzrasta pod wpływem właściwego odżywiania, aktywności fizycznej, niektórych leków.

Cholesterol LDL

Frakcja cholesterolu, tzw. zły cholesterol. U chorych na cukrzycę należy obniżyć stężenie tej frakcji cholesterolu do wartości poniżej 100 mg/dl, a przy obecności choroby niedokrwiennej serca nawet 70 mg/dl. Jego nadmiar koreluje z występowaniem chorób serca. Nadmiar cholesterolu LDL odkłada się w komórkach ścian tętnic, tworząc złogi, zwane blaszkami miażdżycowymi. Doprowadza to do zwężenia tętnic, w tym także tętnic wieńcowych serca, co z kolei powoduje chorobę wieńcową i zawał serca. Zwężenie innych naczyń tętniczych może powodować udary (tętnice mózgu), amputacje kończyn (tętnice zaopatrujące w krew kończyny).

Choroba niedokrwienna serca

Zespół objawów chorobowych będących następstwem przewlekłego stanu niedostatecznego zaopatrzenia komórek mięśnia sercowego w tlen i substancje odżywcze. Zaburzenie równowagi pomiędzy zapotrzebowaniem a możliwością ich dostarczenia, pomimo wykorzystania mechanizmów autoregulacyjnych zwiększających przepływ przez mięsień sercowy, zwanych rezerwą wieńcową, doprowadza do niedotlenienia zwanego również niewydolnością wieńcową. W konsekwencji często doprowadza do dusznicy bolesnej, a także zawału mięśnia sercowego. Najczęstszą przyczyną choroby niedokrwiennej jest miażdżyca tętnic wieńcowych.

Chromanie przestankowe

Skurczowe bóle lub uczucie zmęczenia mięśni, występujące w obu lub tylko jednej kończynie dolnej, pojawiające się w czasie wysiłku fizycznego (chodzenie) i ustępujące po odpoczynku. Dolegliwości te są wynikiem niewystarczającego dopływu krwi do kończyny w sytuacji zwiększonego zapotrzebowania na tlen (wysiłek). Niewystarczające ukrwienie jest związane ze zwężeniem lub całkowitym zatkaniem niektórych naczyń tętniczych w przebiegu miażdżycy. Bóle ustępują w czasie wypoczynku, ponieważ wtedy zapotrzebowanie na tlen jest dużo mniejsze i nawet znacznie zwężone tętnice doprowadzają wówczas wystarczającą ilość krwi. Najczęściej dolegliwości bólowe dotyczą łydki, rzadziej występują w obrębie stóp, pośladków, bioder lub w okolicy uda. W odległej perspektywie chromanie przestankowe może prowadzić do amputacji kończyny.

Ciała ketonowe

Inaczej – ketony

Grupa organicznych związków chemicznych, będących pośrednimi metabolitami przemian tłuszczów. Powstają wtedy, gdy organizm korzysta z tłuszczów jako źródła energii; ich obecność w moczu może wskazywać na dekompensację cukrzycy.

Należą do nich:
- Aceton (powstaje w wyniku spontanicznej dekarboksylacji acetooctanu)
- Kwas acetylooctowy
- Kwas β-hydroksymasłowy.

U człowieka głównym miejscem produkcji i wydzielania do krwi ciał ketonowych jest wątroba.

Ciśnienie tętnicze

Ciśnienie wywierane przez krew na ścianki tętnic, przy czym rozumie się pod tą nazwą ciśnienie w największych tętnicach, np. w tętnicy ramiennej. Jest ono wyższe niż ciśnienie krwi wywierane na ścianki żył. Ciśnienie krwi ulega ustawicznym zmianom zarówno długookresowym (co związane jest z wiekiem, stanem zdrowia itp.), średniookresowym (zależnie od pory doby, aktywności, stanu psychicznego, spożytych używek itp.), jak i krótkookresowym (w obrębie cyklu pracy serca).

W momencie skurczu serca, kiedy porcja krwi wypychana jest z serca do aorty, w tętnicach panuje najwyższe ciśnienie wynoszące zazwyczaj u zdrowego dorosłego człowieka od ok. 90 do 135 mmHg (zazwyczaj 110-130); w chwili rozkurczu – jest najniższe, np. od ok. 50 do 90 mmHg (zazwyczaj 65-80). W praktyce klinicznej do oceny stanu zdrowia badanej osoby istotna jest wartość zarówno ciśnienia skurczowego, jak i rozkurczowego, toteż podawane są obie wartości, co zapisuje się np. 120/80 mmHg. Systematyczne pomiary ciśnienia krwi są jedną z podstawowych metod kontrolowania stanu zdrowia osób cierpiących na choroby układu sercowo-naczyniowego, cukrzycę.

Cukromocz

Inaczej – glukozuria

Obecność cukru w moczu; występuje po przekroczeniu tzw. progu nerkowego, czyli stężenia glukozy w surowicy krwi powyżej 180 mg/dl. Najczęstszą przyczyną cukromoczu jest niewłaściwie leczona lub nieleczona cukrzyca. Innymi przyczynami cukromoczu mogą być: uszkodzenie kanalików nerkowych, guzy przysadki mózgowej, działanie niektórych leków i hormonów. Może występować także po spożyciu dużej ilości glukozy (ale wówczas szybko mija) oraz po wstrzyknięciu adrenaliny.

Cukry proste

Inaczej – monosacharydy

Są to węglowodany, w których strukturze występuje od 3 do 7 atomów węgla. Wszystkie cukry proste łatwo się krystalizują i są rozpuszczalne w wodzie. Są substancjami bezwonnymi, bezbarwnymi, na ogół charakteryzują się słodkim smakiem. Cukry proste występują naturalnie w owocach, sokach owocowych; szczególnie dużo cukrów zawierają banany, winogrona, arbuzy.

Cukry złożone

Powstają w wyniku połączenia się ze sobą dwóch lub więcej cząsteczek monosacharydów. Łączą się one przy pomocy wiązań glikozydowych. Reakcją odwrotną do łączenia się monosacharydów jest hydroliza, prowadząca do rozerwania wiązań glikozydowych. Hydroliza jest tym trudniejsza, im dłuższy jest łańcuch danego cukru i im bardziej jest on rozgałęziony. Można je znaleźć w warzywach, owocach, nasionach, pełnych ziarnach i orzechach.

Cukrzyca

Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania i/lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.

Cukrzyca ciężarnych

Każdy stan hiperglikemiczny (nieprawidłowa glikemia na czczo, nietolerancja glukozy lub cukrzyca) pojawiający się u zdrowych dotąd kobiet w ciąży. Stanowi on zagrożenie dla płodu. U 30-45% kobiet, u których stwierdzano cukrzycę ciężarnych, w ciągu najbliższych 15 lat rozwija się cukrzyca typu 2. Nierozpoznana cukrzyca ciężarnych niesie ze sobą zagrożenie wystąpieniem powikłań położniczych: uszkodzeniem płodu, wielowodziem, obrzękami, zakażeniem dróg moczowych, odmiedniczkowym zapaleniem nerek i zatruciem ciążowym. Cukrzyca unormowana i dobrze prowadzona nie stanowi istotnego zagrożenia dla przebiegu ciąży, zdrowia matki i dziecka. Jest kilka testów, które potrafią wykryć cukrzycę. Dla matki najważniejszy jest test przeprowadzony w I trymestrze ciąży. Jego wynik nakieruje ją na odpowiednie tory dalszej diagnostyki i postępowania. Cukrzyca ciężarnych występuje w zależności od badanej populacji u 3-10% kobiet w ciąży, stanowi ponad 90% cukrzycy towarzyszącej ciąży, w około 10% jest niewykrytą wcześniej cukrzycą. U około 30% kobiet powtarza się w następnej ciąży.

Cukrzyca typu 1

Istotą tego rodzaju cukrzycy jest niedobór insuliny w organizmie. U jej podłoża leży przewlekły, autoimmunologiczny proces chorobowy prowadzący do powolnego zniszczenia, produkujących insulinę komórek β wysp trzustkowych i w następstwie tego do utraty zdolności jej wydzielania. Pełnoobjawowa cukrzyca typu 1, jeśli nie jest leczona za pomocą iniekcji insuliny, jest chorobą śmiertelną. Kompleksowe i skuteczne leczenie chorych pozwala na osiągnięcie przez wielu z nich długości życia zbliżonej do większości osób bez cukrzycy. Alternatywą dla leczenia za pomocą stałego uzupełniania niedoboru insuliny jest transplantacja trzustki (mało popularna ze względu na niedobór dawców i względy techniczne) oraz w przyszłości transplantacja wysp trzustkowych. Cukrzyca typu 1 stanowi ok. 10% wszystkich przypadków zachorowań na cukrzycę. Najczęściej dotyczy dzieci, młodzieży i osób przed 30. rokiem życia (w 85-90%), chociaż w 10-15% może wystąpić u osób powyżej 30. roku życia. Początek choroby ma najczęściej miejsce między 12-15. rokiem życia.

Cukrzyca typu 2

Choroba metaboliczna, która pierwotnie charakteryzuje się opornością na insulinę, względnym niedoborem insuliny oraz hiperglikemią. Na jej rozwój znacząco wpływa otyłość. Jest to również powikłanie niektórych chorób metabolicznych. W cukrzycy typy 2 występuje zarówno niewystarczająca produkcja insuliny przez trzustkę, jak i oporność tkanek na jej działanie. Doprowadza to do wzrostu poziomu cukru we krwi. Jeżeli podwyższone stężenie glukozy utrzymuje się długo, może uszkodzić naczynia krwionośne w oku, mózgu, sercu, nerwach i nerkach. Leczy się ją poprzez wzrost aktywności fizycznej, właściwą dietę, stosowanie leków wzmagających wrażliwość tkanek na insulinę, lekami zwiększającymi wydzielanie insuliny. W postaci zaawansowanej stosuje się iniekcje z insuliny. Cukrzycę typu 2 zalicza się do najczęściej występującej postaci cukrzycy. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia – WHO, choruje na nią ponad 80% cukrzyków.

Cukrzyca typu LADA

Latent Autoimmune Diabetes in Adults

Autoimmunologiczna wolno postępująca postać cukrzycy, zbliżona do cukrzycy typu 1, ujawniająca się w wieku dorosłym, znana również pod nazwą utajonej cukrzycy autoimmunologicznej dorosłych. Posiada zasadnicze cechy cukrzycy typu 1, lecz przebiega pod "maską" cukrzycy typu 2. Stanowi ok. 5-10% przypadków cukrzycy. Praktycznie występuje u osób w każdym wieku. W chwili rozpoznania tej postaci cukrzycy obserwuje się stosunkowo dobrą czynność komórek ß wysp trzustkowych (komórek odpowiedzialnych za produkcję insuliny). Jednak już w początkowych etapach stwierdza się obecność przeciwciał skierowanych przeciwko komórkom własnego organizmu i substancjom w nich syntetyzowanym. W cukrzycy LADA występują przeciwciała przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego (anty-GAD) i przeciwciała przeciwwyspowe. Powolny przebieg choroby manifestuje się stopniowym niszczeniem komórek β, przez co ten typ cukrzycy rozpoznawany jest zwykle między 35. a 45. rokiem życia, a nawet później. Chorzy z cukrzycą LADA ujawniają częściej inne choroby autoimmunologiczne, takie jak: Choroba Gravesa-Basedowa, Hashimoto i Addisona. U tych chorych występuje insulinooporność, podobnie zresztą jak w cukrzycy typu 2, ale przy większym upośledzeniu komórek ß wysp trzustkowych, a zatem mniejszym wydzielaniu insuliny. Chory na cukrzycę typu 2 to zwykle osoba szczupła, bez nadciśnienia tętniczego, otyłości, cukrzycy typu 2 w rodzinie, natomiast z towarzyszącymi chorobami autoimmunologicznymi.

Cukrzyca typu MODY

Maturity Onset Diabetes of the Young

Grupa rzadkich i uwarunkowanych genetycznie postaci cukrzycy, których objawy pojawiają się u osób w wieku 15-35 lat, a ich przebieg kliniczny jest zbliżony do cukrzycy typu 2. W przeciwieństwie do typu 1, który zawsze wymaga przyjmowania insuliny, chorzy z MODY często mogą przyjmować leki doustne. Stanowią 1-5% wszystkich przypadków cukrzycy. Chociaż u dzieci i młodzieży zdecydowanie przeważa cukrzyca typu 1 na tle autoimmunologicznym, a także coraz częściej występujące w tej grupie wiekowej przypadki cukrzycy typu 2, to można wyróżnić też odmienne od nich przypadki cukrzycy dziedziczonej monogenowo, w tym cukrzycę typu MODY. Cukrzycę typu MODY można podejrzewać, jeśli występuje w młodym wieku zazwyczaj w drugiej lub trzeciej dekadzie życia.

U chorego nie występuje otyłość, hipoinsulinemia (niski poziom insuliny we krwi), insulinooporność. Choroba występuje równie często u kobiet, jak i u mężczyzn. Prawdopodobieństwo odziedziczenia przez potomstwo, jeżeli u jednego z rodziców występuje ta mutacja, wynosi 50%, zarówno u potomków płci męskiej, jak i żeńskiej.

DCCT

Diabetes Control and Complication Trial

Badanie DCCT jest wieloośrodkowym przełomowym badaniem, zaprojektowanym, aby określić zależność między rozwojem powikłań cukrzycy a stopniem podwyższenia stężenia glukozy w surowicy krwi u chorych na cukrzycę. Wykazano, że każda, nawet niewielka, poprawa kontroli glikemii opóźnia rozwój i progresję późnych powikłań mikroangiopatycznych.

Dehydrogenaza glukozy (GDH)

Enzym wykorzystywany w przebiegu reakcji elektrochemicznej zachodzącej w teście paskowym do glukometru. Zapewnia precyzję wyniku pomiaru przy obecności substancji utleniających. Enzym ten może być używany do wykonywania elektrochemicznych pomiarów stężenia glukozy bez jakichkolwiek zakłóceń ze strony tlenu. W niektórych elektrochemicznych testach paskowych używa się innego enzymu – oksydazy glukozy (GOX), która jest zdolna do wchodzenia w reakcje z tlenem, wywołując tym samym zakłócenia pomiaru.

Deklaracja z Saint Vincent

ang. The Saint Vincent Declaration, SVD

Ogłoszony w 1989 roku na konferencji w miejscowości St. Vincent we Włoszech dokument wyznaczający na lata kierunki rozwoju opieki diabetologicznej w Europie. Sformułowanie tej deklaracji miało miejsce na spotkaniu przedstawicieli resortów zdrowia i organizacji pacjentów ze wszystkich krajów europejskich. Spotkanie to odbyło się pod egidą WHO i International Diabetes Federation (IDF). Deklaracja zakłada wprowadzenie kompleksowych działań mających na celu zmniejszenie śmiertelności oraz powikłań chorobowych występujących u osób chorujących na cukrzycę, a także poprawę komfortu ich życia.

Diabetolog

Lekarz specjalista zajmujący się opieką i leczeniem pacjenta ze zdiagnozowaną cukrzycą.

Diabetologia

Dziedzina medycyny zajmująca się leczeniem cukrzycy i jej powikłań. Specjalizacja z diabetologii jest możliwa do uzyskania po wcześniejszym uzyskaniu specjalizacji z zakresu chorób wewnętrznych lub pediatrii. Specjalizacja trwa 24 miesiące.

Diabetyk

Osoba chora na cukrzycę.

Dializa otrzewnowa (DO)

Zabieg stosowany w zaawansowanej przewlekłej niewydolności nerek w celu usunięcia z organizmu szkodliwych produktów metabolizmu, substancji toksycznych i w miarę możliwości utrzymania adekwatnego bilansu płynowego. Półprzepuszczalną błoną dializacyjną jest otrzewna, która wyściela jamę brzuszną i pokrywa znajdujące się w niej narządy. W błonie tej znajdują się malutkie otwory, które spełniają rolę filtracyjną. Płyn dializacyjny wprowadzany jest do wnętrza jamy otrzewnej za pomocą niewielkiej, miękkiej, plastikowej rurki nazywanej cewnikiem otrzewnowym. Po upływie określonego czasu płyn jest usuwany na zewnątrz wraz z substancjami, które tam się znalazły. Dzięki temu szkodliwe produkty przemiany materii mogą być usuwane z organizmu.

Dieta

Odpowiednio określony skład i wielkość posiłków związana z występującymi potrzebami organizmu (dostosowanie żywienia do stanu i wymagań organizmu człowieka). Jest modyfikacją żywienia określonego jako normalne poprzez zmianę proporcji poszczególnych składników i często eliminacji pokarmów uchodzących za szkodliwe lub niewskazanych w danej chorobie.

Dieta cukrzycowa

Dieta cukrzycowa – uważana jest za najzdrowszy sposób odżywiania. Polega na eliminacji cukrów prostych, ograniczeniu spożycia tłuszczów, szczególnie pochodzenia zwierzęcego, a także ograniczeniu produktów węglowodanowych na rzecz warzyw. W diecie cukrzycowej należy ograniczyć ilość spożywanego na raz pokarmu na rzecz zwiększenia częstości posiłków. Spożywać należy trzy główne posiłki: śniadanie, obiad, kolację oraz dwa posiłki w postaci przekąsek – jako drugie śniadanie i podwieczorek (czasami niewielki posiłek przed snem).

Dieta Montignac'a

Dieta oparta o zdrowe produkty o niskim indeksie glikemicznym: owoce, warzywa, kasze, produkty pełnoziarniste, chude mięso , oliwę z oliwek. Ogranicza się jednocześnie produkty o wysokim indeksie glikemicznym, podnoszące wysoko i szybko stężenie glukozy we krwi, takie jak: białe pieczywo, ziemniaki, cukry proste.

Dobowy profil glikemii

Jedna z metod monitorowania kontroli cukrzycy, polegająca na wielokrotnych pomiarach stężenia glukozy we krwi w ciągu doby. Dobowy profil glikemii obejmuje oznaczenie poziomu cukru:
- Rano na czczo
- Przed każdym głównym posiłkiem
- 2 godziny po każdym głównym posiłku
- Przed snem
- O godzinie 24:00
- W nocy, między 2.00 a 4.00.

Dobowy profil glikemii, będący podstawą monitorowania leczenia cukrzycy, stanowią wyniki oznaczeń wykonanych w porach dnia, kiedy można oczekiwać wartości skrajnych, zależnie od pór przyjmowania posiłków i podawania leków hipoglikemizujących. Zakłada się, z pewnym uproszczeniem, że stężenie glukozy we krwi w ciągu całej doby mieści się w zakresie określonym przez wartości profilu glikemii.

Dokładność

Dokładność badania glukometrycznego ustala się, określając zgodność wyników pomiarów stężenia glukozy we krwi otrzymanych przy zastosowaniu glukometru z wynikami otrzymanymi referencyjną metodą laboratoryjną. Ocena dokładności glukometru opisuje, na ile odczyt wykonany za pomocą glukometru i testów paskowych jest zgodny z odczytem wykonanym za pomocą międzynarodowego systemu referencyjnego (urządzenie laboratoryjne – np. YSI-2300 /Yellow Spring Instrument/) oraz czy jest on wykonywany zgodnie z uznanym standardem międzynarodowym (EN ISO 15197).

Dokładny glukometr

Przyjmuje się, że wynik pomiaru wykonanego przy użyciu glukometru uważany jest za klinicznie dokładny, jeśli mieści się w przedziale +/- 20% od uznawanego wyniku referencyjnego, czyli najczęściej badania laboratoryjnego. Niezależnie od sposobu kalibracji taka różnica może wystąpić, ponieważ jest to suma wszystkich błędów popełnionych przy wykonaniu pomiaru. Producenci różnych glukometrów dopuszczają różnice w wynikach pomiarów wynoszące do 20%. Jedynym sposobem sprawdzenia czy glukometr jest dokładny, jest porównanie wyniku pomiaru uzyskanego na glukometrze z wynikiem badania wykonanego jednocześnie w laboratorium. Pomiar zostaje przeprowadzony w tym samym czasie – krew pobierana jest z żyły do probówki, a za chwilę pacjent nakłada próbkę krwi z palca na test paskowy. Obydwa pomiary należy wykonać w odstępie czasowym nie dłuższym niż 4 minuty (stężenie glukozy w organizmie ludzkim szybko się zmienia).

Dopler

Badanie medyczne oparte o efekt Doplera, służące do oceny przepływu krwi w sercu lub naczyniach krwionośnych.

Doustny lek przeciwcukrzycowy

Inaczej – doustne leki hipoglikemizujące

Grupa leków w postaci tabletek stosowanych w leczeniu cukrzycy. Różnią się one pod względem mechanizmu działania, profilu farmakologicznego, ale ich wspólną cechą jest zasadniczy efekt działania – obniżanie stężenia glukozy we krwi (działanie hipoglikemizujące). Doustne leki przeciwcukrzycowe znajdują zastosowanie przede wszystkim w leczeniu cukrzycy typu 2 oraz niektóre z nich stosowane są pomocniczo w wybranych przypadkach cukrzycy typu 1 w celu zmniejszenia wahań glikemii poposiłkowej.

Dyslipidemia

Zaburzenia w metabolizmie lipidów, czyli tłuszczów przy jednoczesnym współistnieniu podwyższonego stężenia triglicerydów we krwi, niskiego stężenia frakcji cholesterolu HDL i dodatkowo zwiększonej ilości małych cząsteczek cholesterolu LDL. Występuje u osób z zespołem metabolicznym, u chorych z cukrzycą typu 2, ale również u osób nie chorujących przewlekle (szacuje się, że aż 70 proc. populacji osób w wieku średnim cierpi z powodu dyslipidemii). Podwyższone stężenie lipidów jest czynnikiem zwiększającym ryzyko chorób sercowo-naczyniowych (zawały serca, udary), których głównym podłożem są zmiany miażdżycowe.

Dzienniczek samokontroli

Zeszyt, notes służący do samodzielnego wpisywania wyników pomiarów stężenia glukozy we krwi wykonanych glukometrem w warunkach domowych. Oprócz wyników pomiarów poziomu cukru pacjenci z cukrzycą mogą wpisywać do dzienniczka również informacje na temat dawek insuliny, leków doustnych, ciśnienia tętniczego, masy ciała czy też hemoglobiny glikowanej.

Edukatorka

Osoba, najczęściej pielęgniarka diabetologiczna, prowadząca profesjonalną edukację pacjentów dotyczącą samokontroli, wykonywania pomiarów glikemii, przestrzegania zasad prawidłowego żywienia oraz stosowania wysiłku fizycznego. Praca edukatorki z pacjentami chorymi na cukrzycę może odbywać się w formie spotkań indywidualnych lub szkoleń grupowych.

Enzymy

Wielkocząsteczkowe, w większości białkowe katalizatory przyspieszające specyficzne reakcje chemiczne poprzez obniżenie ich energii aktywacji.

Erytrocyty

Krwinki czerwone, czerwone ciałka krwi – morfotyczny składnik krwi. Od momentu urodzenia praktycznie wszystkie krwinki wytwarzane są w szpiku kostnym, gąbczastej tkance znajdującej się wewnątrz kości. Głównym zadaniem erytrocytów jest przenoszenie tlenu i dwutlenku węgla, co jest możliwe dzięki obecności w każdym z nich czerwonego barwnika (hemoglobiny), który ma zdolność do nietrwałego wiązania tlenu i przechodzenia w oksyhemoglobinę. Ilość erytrocytów w organizmie człowieka może się zmieniać – zależy to m.in. od miejsca, w którym człowiek się znajduje i ciśnienia, jakie tam panuje, np. w górach może ich być do 8 mln/mm³. Mężczyzna ma średnio ok. 5 mln/mm³ erytrocytów w krwi obwodowej, kobieta ok. 4,5 mln/mm³, natomiast noworodek ok. 7 mln/mm³. Krwinki czerwone nie dzielą się, nie mogą pełnić normalnych funkcji komórkowych, nie mają też mechanizmu, który mógłby naprawiać powstające w nich z czasem uszkodzenia i po kilku miesiącach użytecznego życia (ok. 120 dni) ulegają zniszczeniu (głównie w śledzionie, rzadziej w wątrobie). Organizm musi zatem nieustannie produkować nowe erytrocyty, które stopniowo zastępują te, które uległy rozpadowi.

Euglikemia

Inaczej normoglikemia, oznacza prawidłowe, takie jak u zdrowego człowieka, wartości stężenia glukozy we krwi.

Fiolka insulinowa

Postać formy gotowej leku stosowana obecnie właściwie tylko w lecznictwie szpitalnym do dawkowania insuliny we wlewach dożylnych.

Fotometr

Urządzenie pomiarowe wykorzystujące pomiar światła (technologię fotometryczną) w celu uzyskania wyniku stężenia danej, oznaczanej substancji. Glukometry działające na zasadach fotometrów dokonują pomiaru natężenia światła odbitego w przeciwieństwie do np. fotometrów przepływowych, gdzie wiązka światła przechodzi przez badaną substancję i jej natężenie jest odczytywane po przejściu. W glukometrach tego typu po włożeniu testu paskowego obszar aplikacyjny oświetlany jest od dołu diodą LED (diodą elektroluminescencyjną). Przed wykonaniem właściwego pomiaru określana jest wartość tła światła odbitego. Następnie nanosi się próbkę krwi na obszar aplikacyjny – składnik, który ma zostać oznaczony w naniesionej próbce (tutaj glukoza) przechodzi reakcję enzymatyczną z wytworzeniem barwnika. Ilość wytwarzanego barwnika wzrasta wraz ze stężeniem oznaczanej substancji. Po pewnym czasie, zależnym od parametrów urządzenia testowego, następuje ponowny pomiar natężenia barwy poprzez ponowne oświetlenie od dołu obszaru aplikacyjnego diodą LED. Natężenie światła odbitego jest mierzone za pomocą detektora. Wynik jest wyliczany przez urządzenie na podstawie siły sygnału światła odbitego, przy równoczesnym uwzględnieniu uprzednio zmierzonej wartości pierwotnej. Po dokonaniu wyliczeń wyświetlany jest wynik.

Fruktoza

Cukier owocowy – monosacharyd występujący w stanie wolnym (w owocach, miodzie i nektarze kwiatów) oraz związanym (między innymi jest składnikiem dwucukru sacharozy, a także inuliny). Fruktoza charakteryzuje się słodkim smakiem (jest nieco słodsza od sacharozy i znacznie słodsza od glukozy) oraz dobrą rozpuszczalnością w wodzie. W wyniku fermentacji ulega przemianie do etanolu.

Galaktoza

Organiczny związek chemiczny z grupy cukrów prostych (monosacharydów), nie jest spotykany w postaci wolnej. Galaktoza jest jednym z cukrów prostych, który wchodzi w skład laktozy, czyli cukru mlekowego. Tak jak wszystkie inne węglowodany, po spożyciu przez człowieka, przekształcany jest w glukozę i w takiej postaci wykorzystywany w ustroju. Może jednak się zdarzyć, że z powodu braku pewnych enzymów, ten proces nie będzie przebiegał prawidłowo. Powstają wtedy toksyczne związki chemiczne, które odkładając się w różnych narządach, powodują wystąpienie niepożądanych objawów i rozwój choroby zwanej galaktozemią.

Galaktozemia

Choroba genetyczna, objawiającą się niemożnością przekształcenia galaktozy w glukozę. Dzieci dotknięte galaktozemią źle się rozwijają, po spożyciu mleka wymiotują i cierpią na biegunkę, często mają powiększoną wątrobę; występuje u nich żółtaczka. Zachodzi też możliwość rozwoju zaćmy, upośledzenia umysłowego i przedwczesnego zgonu wywołanego uszkodzeniem wątroby. Leczenie choroby polega na wczesnym wykluczeniu galaktozy z diety, co powoduje cofnięcie się wszystkich objawów z wyjątkiem opóźnienia w rozwoju umysłowym, które jest nieodwracalne. Jednakże nawet pomimo właściwej diety zastosowanej przed ukończeniem pierwszego miesiąca życia dziecka często dochodzi do zaburzeń neurologicznych i obniżenia IQ.

Gastropareza

Następstwo neuropatii autonomicznej polegające na zaburzeniu opróżniania (spowolnieniu) żołądka. Występuje u 4% populacji. Charakterystycznymi objawami dla gastroparezy są nudności i wymioty, czasami z utratą masy ciała, wzdęcia, brak apetytu, zgaga, ból w nadbrzuszu. W jednej czwartej przypadków gastropareza przebiega bezobjawowo. U części chorych z kolei współistnieją objawy neuropatii autonomicznej, jak hipotonia ortostatyczna, nietrzymanie moczu, impotencja itp. Rozpoznanie jest możliwe po wykonaniu badania radiologicznego. Jednak najbardziej obiektywnym testem diagnostycznym jest scyntygrafia z użyciem pokarmu znakowanego technetem. Przydatną metodą stała się również elektrogastrografia opisująca czynność bioelektryczną żołądka. Natomiast badanie ultrasonograficznie jamy brzusznej przybliża rozpoznanie poprzez wykazanie zalegania żołądkowego.

Glikacja

Proces nieenzymatycznego przyłączania się heksoz (cukry proste), głównie glukozy, do wolnych grup aminowych białek. Jest fizjologicznym procesem determinującym ich starzenie. Nasila się w stanach hiperglikemii (m.in. w cukrzycy), przyspieszając wystąpienie powikłań, w postaci mikroangiopatii, makroangiopatii, retinopatii, nefropatii, itp.

Glikemia

Stężenie glukozy we krwi (potocznie – poziom cukru). Glikemia jest wyrażana w mmol/l lub mg/dl (czyli mg%). Celem przeliczenia wartości glikemii z jednych jednostek na drugie stosuje się przelicznik: 1 mmol/l = 18 mg/dl. Po spożyciu pokarmu bogatego w węglowodany poziom glikemii wzrasta, a podczas głodzenia – obniża się.

Glikoliza

Wieloetapowy, beztlenowy proces enzymatycznego przemiany glukozy w kwas mlekowy. Składa się z 11 reakcji chemicznych katalizowanych przez odpowiednie enzymy. Glikoliza stanowi główną drogę przemian glukozy w komórkach. Dzięki glikolizie organizm uzupełnia niedobór energii oraz otrzymuje szereg ważnych metabolitów, zużywanych w innych reakcjach. U ssaków glikoliza jest stymulowana przez adrenalinę i glukagon.

Glukagon

Polipeptydowy hormon wytwarzany przez komórki A (α) wysp trzustkowych. Hormon ten ma znaczenie w gospodarce węglowodanowej; wykazuje działanie antagonistyczne w stosunku do insuliny, które przede wszystkim objawia się zwiększeniem stężenia glukozy we krwi. Glukagon wydzielony przez wysepki trzustkowe dostaje się do wątroby przez żyłę wrotną i tam prawie całkowicie jest pochłaniany, a do krwi krążenia ogólnego przedostaje się tylko jego niewielka ilość.

W stanie głodu zwiększa się wydzielanie glukagonu, co powoduje zachowanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi, co jest niezwykle ważne dla zachowania właściwego funkcjonowania mózgu (który odżywia się tylko glukozą). Glukagon i insulina należą do podstawowych regulatorów przemian węglowodanowych w organizmie, wpływają na aktywny transport przez błonę komórkową i biosyntezę białek i tłuszczów w komórkach.

Glukometr

Przenośne urządzenie pomiarowe, służące do oznaczania stężenia glukozy we krwi metodami suchej chemii przy użyciu testów paskowych, które mają wtopione elektrody lub zawierają odczynnik chemiczny, dzięki czemu możliwe jest wystąpienie reakcji chemicznej. Przy użyciu glukometru pacjenci z cukrzycą mogą samodzielnie wykonywać pomiary stężenia glukozy we krwi w warunkach domowych. Procedura pomiarowa jest bardzo prosta, wynik pomiaru wyświetlany jest na wyświetlaczu aparatu już po kilku sekundach. Glukometr wykorzystywany jest najczęściej przez osoby chore na cukrzycę, kobiety w ciąży z cukrzycą ciążową, osoby otyłe zagrożone zachorowaniem na cukrzycę, a także z nietolerancją glukozy.

Glukometria

Celem glukometrii jest monitorowanie stopnia wyrównania glikemii u chorych na cukrzycę, a nie jej diagnostyka. Diagnostykę cukrzycy należy zawsze prowadzić za pomocą oznaczeń glukozy metodami laboratoryjnymi. W takich przypadkach odsetek błędów jest zdecydowanie niższy. Ma to znaczenie w rozpoznaniu, nie ma natomiast znaczenia w monitorowaniu wyrównania cukrzycy. Glukometria odgrywa podstawową rolę w profilaktyce późnych powikłań cukrzycy. W glukometrii stosowane są trzy enzymatyczne metody oznaczania glukozy, najczęściej oksydazowa. Wykorzystuje się pomiar reflektometryczny zmiany barwy pola reakcyjnego testu paskowego lub pomiar amperometryczny (różnica potencjału między wbudowanymi w pasek elektrodami, powstająca w następstwie przepływu elektronów przy reoksydacji zredukowanego enzymu). Pomiar amperometryczny jest zdecydowanie bardziej nowoczesną i obarczoną mniejszym ryzykiem błędów metodą.

Glukoza

Cukier prosty, zwany również cukrem gronowym – podstawowy związek energetyczny dla większości organizmów, wytwarzany wątrobie. Stanowi substrat, z którego powstają inne substancje w cyklach metabolicznych. Glukoza rozkładana jest w procesie glikolizy na kwas pirogronowy i składowana w formie polimerów – skrobi i glikogenu. Odgrywa podstawową rolę w organizmie człowieka. Dostarczana jest z pożywieniem; wszystkie spożyte przez nas węglowodany, przed wchłonięciem w jelicie cienkim, rozkładane są na jednocukry (głównie są to glukoza i fruktoza), wraz z krwią z jelit wędrują do wątroby, z fruktozy wytwarzana jest glukoza i to ona jest jedynym krążącym w naszej krwi cukrem. Wykorzystywana jest głównie w procesach energetycznych (z 1 grama glukozy organizm może uzyskać ponad 4 kilokalorie energii), jest niezbędna do utrzymywania ciepłoty ciała, pracy organów wewnętrznych i mięśni oraz podczas pracy fizycznej. Dzięki glukozie prawidłowo funkcjonuje mózg, mięśnie, tkanka tłuszczowa, wątroba, nerki, serce. W związku z faktem, że komórki mózgu i czerwone krwinki jako jedyne źródło energii traktować mogą właśnie glukozę, podczas gdy inne tkanki swoje potrzeby energetyczne mogą zaspokajać np. związkami lipidowymi, konieczny jest mechanizm utrzymania stałego stężenia glukozy we krwi. Regulacja ta zachodzi przy użyciu hormonów wydzielanych przez trzustkę (insulina) i przeciwnie do niej działającego glukagonu. Glukoza w stanie wolnym występuje w miodzie, owocach (np. winogrona) i sokach owocowych.

Glukozuria

Inaczej – cukromocz

Obecność glukozy w moczu; występuje po przekroczeniu tzw. progu nerkowego, czyli stężenia glukozy w surowicy krwi powyżej 180 mg/dl. Przyczynami cukromoczu mogą być: uszkodzenie kanalików nerkowych, guzy przysadki mózgowej, działanie niektórych leków i hormonów. Może wystąpić także po spożyciu dużej ilości glukozy (ale wówczas szybko mija) oraz po wstrzyknięciu adrenaliny.

Gospodarka lipidowa

Jedno z kryteriów, które ocenia się przy kontroli wyrównania metabolicznego pacjenta. Ocenie podlega stężenie poszczególnych frakcji lipidów we krwi chorego: cholesterol całkowity, cholesterol frakcji LDL, frakcji HDL, trójglicerydy.

Kryteria wyrównania gospodarki lipidowej:
- Stężenie cholesterolu całkowitego: < 175 mg/dl (< 4,5 mmol/l)
- Stężenie cholesterolu frakcji LDL: < 100 mg/dl (< 2,6 mmol/l)
- Stężenie cholesterolu frakcji LDL u chorych na cukrzycę i chorobę niedokrwienną serca:
< 70 mg/dl (< 1,9 mmol/l)
- Stężenie cholesterolu frakcji HDL: > 40 mg/dl (> 1,0 mmol/l) [dla kobiet wyższy o 10 mg/dl
(o 0,275 mmol/l)]
- Stężenie triglicerydów: < 150 mg/dl (< 1,7 mmol/l).

Głębokość nakłucia

Nakłuwacze posiadają regulację głębokości nakłucia wykonywanego w celu uzyskania próbki krwi potrzebnej do pomiaru poziomu cukru. Możliwy jest wybór kilku ustawień w zależności od rodzaju i stopnia stwardnienia skóry na opuszkach palców. W celu uzyskania płytkiego nakłucia, należy wybrać takie ustawienie końcówki, które wskazuje małą kroplę krwi (lub cyfrę 1). Aby uzyskać głębsze nakłucie, należy odpowiednio przestawić regulator zgodnie z instrukcją obsługi nakłuwacza.

W przypadku delikatnej skóry wskazany jest wybór opcji płytkiego nakłucia, średniej dla skóry normalnej oraz głębokiego nakłucia przy skórze twardej. W nakłuwaczu evercare® comfort jest sześć opcji głębokości nakłucia.

Hematokryt

Oznacza stosunek ilościowy pomiędzy krwinkami czerwonymi a osoczem krwi (objętość krwinek czerwonych w 100 ml pełnej krwi). Określa się go w procentach. Podwyższony hematokryt (Ht) występuje w czerwienicy oraz w chorobach przebiegających z dużą utratą płynów (oparzenia, biegunki, niedrożność jelit). Zmniejszone stężenie hematokrytu występuje w krwotokach, chorobach przebiegających z wyniszczeniem organizmu (nowotwory), w stanach septycznych, niedokrwistości i innych. Norma hematokrytu wynosi: u kobiet 35-40%, u mężczyzn (40-45%), u noworodków 44-62%.

Nieprawidłowa wielkość hematokrytu może być następstwem chorób hematologicznych, a także stanów odwodnienia organizmu – na skutek wymiotów, biegunek, zlewnych potów, podawania diuretyków, braku pragnienia u osób starszych.

Przesunięcia hematokrytu występują bardzo często i to w obydwu kierunkach, co stwarza ryzyko błędu w ocenie glikemii tak w kierunku jej fałszywego zwiększenia, jak i zmniejszenia. Tego rodzaju okoliczność szczególnie dotyczy glukometrów i oznaczeń glikemii przez pacjentów do celów samokontroli. Z tego względu należy zalecać stosowanie glukometrów, które mają zabezpieczenie korygujące wpływ różnic w hematokrycie. Niski hematokryt, np. po utracie krwi lub u kobiet w ciąży, może powodować fałszywie wysoki wynik glikemii. Wysoki wskaźnik hematokrytu może być przyczyną fałszywie niskiego poziomu cukru. Każde 10% zmiany hematokrytu daje błąd pomiarowy od 4 do 30% w zależności od stężenia glukozy w próbce krwi.

Hemoglobina glikowana (HbA1c)

Powstaje wskutek nieenzymatycznego przyłączenia glukozy do wolnych grup aminowych globiny w cząsteczce hemoglobiny. Wartość hemoglobiny glikowanej określa stopień wyrównania cukrzycy.

Ponieważ błona erytrocytu jest przepuszczalna dla glukozy, ilość zawartej w nim hemoglobiny glikowanej odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi w ciągu poprzednich 120 dni (czyli średniego czasu życia erytrocytu). Jest to przydatny retrospektywny wskaźnik glikemii, gdyż istnieje ścisły związek między stężeniem hemoglobiny, średnią glikemią i ryzykiem powstania przewlekłych powikłań cukrzycowych. O dobrej kontroli cukrzycy (wyrównaniemetaboliczne) świadczy poziom HbA1C poniżej 6,5%. U osób, u których wymagane jest osiągnięcie normoglikemii, docelowy poziom powinien wynosić poniżej 6,1%. Podwyższony poziomy hemoglobiny glikowanej świadczy o złym wyrównaniu cukrzycy, co wiąże się z ryzykiem rozwoju powikłań.

Hiperfagia

Nadmierne zwiększenie łaknienia, będące raczej rzadkim objawem wikłającym niektóre zaburzenia neurologiczne i psychiczne. Hiperfagia może pojawiać się w cukrzycy, uszkodzeniu brzuszno-przyśrodkowej części podwzgórza (wraz z moczówką prostą, sennością, niedorozwojem gonad, zaburzeniami pamięci), zaburzeniach nastroju (depresja, zaburzenia maniakalne), bulimii.

Hiperglikemia

Zbyt wysoki poziom cukru we krwi (przecukrzenie). Do objawów hiperglikemii należą: nadmierne pragnienie, wysychanie w ustach, częstomocz, chudnięcie, nadmierna senność. Najczęściej powodem jest niezdiagnozowana lub źle kontrolowana cukrzyca. U ludzi z cukrzycą taka sytuacja może wynikać z niewystarczającej ilości insuliny, insulinooporności, przejadania się, zbyt małej aktywności fizycznej, choroby, infekcji, urazu lub zabiegu operacyjnego. Rzadziej wynika z choroby endokrynologicznej (akromegalia – nadmierne wydzielanie hormonu wzrostu, zespół Cushinga – podwyższony poziom kortyzolu w surowicy krwi). Hiperglikemię rozpoznaje się, kiedy stężenie glukozy we krwi na czczo wynosi >=126 mg/dl. Prawidłowa glikemia na czczo wynosi poniżej 100 mg/dl, nieprawidłowa 100-125 mg/dl.

Hipoglikemia

Stan, w którym ilość glukozy we krwi (poza żyłą wrotną) spada poniżej normy, tj. 55 mg/dl (3,0 mmol/l), potocznie nazywany niedocukrzeniem. Pełnoobjawowa hipoglikemia występuje zwykle przy stężeniu poniżej 40 mg/dl (2,2 mmol/), jednak pierwsze objawy rozpoczynają się zazwyczaj przy stężeniu poniżej 50 mg/dl (2,8 mmol/l), a u osób z cukrzycą nawet przy wyższych wartościach. Hipoglikemia nie leczona może być przyczyną śmierci. Objawy ze strony układu przywspółczulnego: silne uczucie głodu, osłabienie, nudności i wymioty; ze strony układu współczulnego: niepokój, zlewne poty, tachykardia, drżenie i wzrost napięcia mięśniowego, rozszerzenie źrenic; ze strony ośrodkowego układu nerwowego: "endokrynny zespół psychotyczny" (depresja, dysforia, splątanie, zaburzenia koncentracji), zaburzenia koordynacji ruchowej, wystąpienie prymitywnych automatyzmów, drgawki, objawy ogniskowe, senność, podwójne widzenie, śpiączka, zaburzenia oddechu, zaburzenia krążenia. Odczuwanie hipoglikemii jest zależne od obszarów mózgu (niedocukrzenie odczuwa przede wszystkim jądro podstawno-brzuszne nadwzgórza). Główne przyczyny to niedożywienie lub głodzenie, względne lub bezwzględne przedawkowanie insuliny lub doustnych leków przeciwcukrzycowych, interakcje wyżej wymienionych leków z innymi lekami, znaczny wysiłek, spożycie alkoholu (u osób zdrowych również, zwłaszcza po spożyciu na czczo).

Hipoglikemia nocna

Obniżenie stężenia glukozy we krwi występujące w godzinach nocnych (w trakcie snu chorego). Występuje najczęściej u osób chorych na cukrzycę leczonych insuliną. Hipoglikemia nocna może nie powodować wybudzenia ze snu i jej objawy mogą zostać zaobserwowane jedynie przez rodzinę chorego. Jej wystąpienie sugerują objawy: zauważane przez rodzinę – niespokojny sen, drgawki, nadmierne pocenie; stwierdzane przez chorego – poranne bóle głowy i uczucie rozbicia, uczucie przewlekłego zmęczenia, koszmary senne. Leczenie polega na zmianach algorytmu podawania insuliny (zmiana postaci preparatu insuliny lub godzin wstrzyknięcia) lub wielkości dawek insuliny.

IDFang. International Diabetes Federation

Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna (IDF) jest organizacją zrzeszającą ponad 200 krajowych stowarzyszeń chorych na cukrzycę w ponad 160 krajach. Reprezentuje interesy rosnącej liczby chorych na cukrzycę i osób zagrożonych. Federacja jest liderem globalnej społeczności cukrzycy od 1950 roku.

Indeks glikemiczny IGInaczej – wskaźnik glikemiczny

To klasyfikacja produktów żywnościowych na podstawie ich wpływu na poziom glukozy we krwi w 2-3 godziny po ich spożyciu (glikemia poposiłkowa). Indeks glikemiczny jest definiowany jako średni, procentowy wzrost stężenia glukozy we krwi po spożyciu przez reprezentatywną statystycznie grupę ludzi, porcji produktu zawierającej 50 gramów przyswajalnych węglowodanów. Wzrost poziomu cukru we krwi w przypadku spożycia 50 gramów glukozy przyjęto jako podstawę skali (100%). Indeks glikemiczny dotyczy tylko węglowodanów, ponieważ tłuszcze i białka nie powodują wysokiego wzrostu stężenia glukozy. Im wyższa wartość IG danego produktu, tym wyższy poziom cukru we krwi po spożyciu tego produktu. Produkty o wysokim indeksie powodują zarówno wysoki szczytowy poziom cukru we krwi, jak i szybki jego spadek. Powolne przyswajanie i stopniowy wzrost oraz spadek poziomu cukru we krwi po spożyciu produktów o niskim indeksie glikemicznym ułatwia kontrolę poziomu cukru we krwi u osób chorych na cukrzycę. Wolne przyswajanie pozwala ograniczyć napady głodu.

Insulina

Anaboliczny hormon peptydowy o działaniu ogólnoustrojowym, odgrywający zasadniczą rolę przede wszystkim w metabolizmie węglowodanów, lecz także białek i tłuszczów. Nazwa insulina (z łac. insula – wyspa) pochodzi od wysepek Langerhansa trzustki, gdzie insulina jest produkowana. Najważniejszym bodźcem do produkcji insuliny jest poposiłkowe zwiększenie stężenia glukozy we krwi. Dzięki zwiększeniu wytwarzania zwiększa się transport glukozy do wnętrza komórek, co obniża poziom cukru we krwi. Niedobór insuliny leży u podłoża wystąpienia zaburzeń gospodarki węglowodanowej, przede wszystkim cukrzycy. Insulina podawana jest w celach leczniczych dla uzupełnienia tych niedoborów.

Insulinooporność

Zaburzenie homeostazy glukozy (zdolność utrzymywania stałości parametrów wewnętrznych w systemie zamkniętym lub otwartym), polegające na zmniejszeniu wrażliwości mięśni, tkanki tłuszczowej, wątroby oraz innych tkanek organizmu na insulinę. Insulinooporność jest jedną z przyczyn cukrzycy typu 2 i cukrzycy ciążowej, zwykle pojawia się też w przebiegu cukrzycy typu 1.

Insulinoterapia

Stosowanie insuliny w formie wstrzyknięć w leczeniu (terapii) cukrzycy. To podstawowa forma leczenia u chorych z cukrzycą typu 1. Natomiast w cukrzycy typu 2 konieczność podania insuliny istnieje w sytuacji, kiedy nieskuteczne są już doustne leki przeciwcukrzycowe, gdy występują późne powikłania czy też ciężkie zakażenia. Insulinę podaje się również w stanach nagłych (kwasica cukrzycowa, zabiegi operacyjne). Leczenie insuliną stosuje się w niektórych postaciach cukrzycy ciężarnych, jak również w innych typach cukrzycy, np. cukrzycy posterydowej. Insulina może być podawana podskórnie (sc), domięśniowo (im), dożylnie (iv), za pomocą penów lub strzykawek oraz pomp insulinowych. Wstrzyknięcia podskórne wykonywane są najczęściej.

Interferencje

Zakłócenia mające wpływ na wynik pomiaru stężenia glukozy we krwi, które możemy podzielić na trzy kategorie:

- Czynniki środowiskowe (światło, wilgotność, wysokość)

- Czynniki technologiczne (rodzaj technologii zastosowanej w danym systemie monitorowania

glikemii)

- Czynniki fizjologiczne (m.in. hematokryt, metabolity, leki, suplementy prozdrowotne)

Do fizjologicznych substancji interferujących zaliczane są substancje endogenne (wytwarzane przez organizm – np. hormony), egzogenne (dostarczane z zewnątrz – np. witaminy), leki oraz metabolity (produkty przemian zachodzących w organizmie – np. cholesterol).

Jednostka insulinowa

Termin stosowany dla określenia jednostki wagowej dawek preparatów insuliny stosowanej w leczeniu cukrzycy. W powszechnym użyciu jest jednostka insulinowa, gdzie 1 jednostka to 1/100 ml danego preparatu insuliny. W penach do dozowania insuliny znajdują się zwykle wkłady o pojemności 300 jednostek insulinowych (3 ml), można nimi podawać insulinę z dokładnością do jednej jednostki. W pompach insulinowych możliwe jest dozowanie dawek mniejszych od jednostki insulinowej.

1 jednostka międzynarodowa insuliny zatwierdzona w 1959 roku przez WHO zawiera 0,04167 jednostki insulinowej.

Kalibracja do osocza

Kalibracja (nie mylić z kalibrowaniem lub kodowaniem, czyli wprowadzeniem kodu testów paskowych do aparatu) to w przypadku glukometrów sposób prezentacji wyników pomiarów stężenia glukozy we krwi. Należy wiedzieć, w jaki sposób przedstawiane są wyniki na glukometrze – w przeliczeniu na krew pełną czy na osocze. Informacja taka najczęściej umieszczana jest w instrukcji dołączonej do testów paskowych. Kalibracja glukometru do osocza oznacza zatem, że jako wynik pomiaru wyświetlane jest stężenie glukozy w osoczu krwi włośniczkowej (w urządzeniu następuje automatyczne przeliczenie stężenia glukozy oznaczonej w pobranej do badania próbce pełnej krwi włośniczkowej).

Kalibracja/Kalibrowanie

Kalibracja/kalibrowanie umożliwia zaprogramowanie aparatu do użycia nowego opakowania testów paskowych. W przypadku glukometrów wymagających kalibracji/kodowania należy pamiętać o tym, aby wykonywać tę czynność za każdym razem, gdy otwiera się nowe opakowanie testów paskowych. W przypadku braku kalibracji/kodowania wyniki pomiarów stężenia glukozy we krwi mogą być niedokładne i niewiarygodne.

Kalibrator

To specjalny pasek testowy, przechowujący istotne informacje na temat elektrod, które niezbędne są do uzyskania dokładnych wyników pomiarów stężenia glukozy we krwi wykonanych glukometrem wymagającym kalibracji . Paska kalibracyjnego używa się w zasadzie tylko raz – przy programowaniu glukometru do określonego opakowania testów paskowych (po otworzeniu nowego opakowania testów).

Kalkulator BMI

Pozwala w łatwy sposób ocenić stopień nadwagi i otyłości jak i niedowagi. Automatycznie wylicza wskaźnik BMI na podstawie wprowadzonych do kalkulatora danych – masy ciała oraz wzrostu. Według lekarzy osoby z prawidłową wartością współczynnika BMI żyją dłużej, a osoby z nieprawidłową wartością wskaźnika są bardziej narażone na różnego typu choroby.

Kalkulator WW

Program komputerowy mający na celu obliczanie wymienników węglowodanowych w różnych wprowadzanych produktach żywieniowych. Kalkulator jest dedykowany dla osób chorych na cukrzycę, może być również z powodzeniem stosowany przez osoby zdrowe do wyznaczania i rejestrowania wartości żywieniowych spożywanych posiłków.

Kalorie

Wyrażają ilość energii w produktach żywnościowych, którą przeciętnie przyswaja ludzki organizm przy spożyciu danego produktu. Taka żywnościowa energia jest później wykorzystywana do podtrzymania funkcji życiowych i aktywności. Mimo że używane jest słowo „kaloria”, to wartości kaloryczne produktów żywnościowych są podawane nie w kaloriach, ale w kilokaloriach (skrót kcal), czyli tysiącach kalorii.

Ketogeneza

Proces powstawania ciał ketonowych, alternatywnych produktów utleniania wolnych kwasów tłuszczowych w wątrobie, określa się terminem ketogenezy. W pewnych warunkach metabolicznych dochodzi do zwiększenia produkcji ciał ketonowych, najczęściej w cukrzycy przy znacznym niedoborze insuliny i może prowadzić do ketonemii i kwasicy ketonowej (nazywanej też ketozą),a w zaawansowanych przypadkach – ketonowej śpiączki cukrzycowej. Inne przypadki, kiedy dochodzi do zwiększonego produkowania ciał ketonowych to: głodzenie, dieta niskowęglowodanowa, nadużywanie alkoholu, podczas ciąży przy ograniczeniu spożycia węglowodanów, w czasie znacznego wysiłku fizycznego u chorych na cukrzycę. Stężenie ciał ketonowych w surowicy u zdrowych osób pozostających na prawidłowej diecie nie przekracza 0,2 mmol/l.

Ketonemia

Podwyższony poziom ketonów (głównie beta-hydroksymaślanu i acetooctanu) w surowicy krwi.

W przypadku, gdy poziom ketonów powoduje rozwój kwasicy - mówimy o kwasicy ketonowej, czyli ketozie. Do sytuacji tej dochodzi najczęściej w przypadku zdekompensowanej cukrzycy i jest ona uważana za jedno z jej ostrych powikłań zależnych od niedoboru insuliny.

Ketonuria

Stan, gdy w moczu pojawiają się ciała ketonowe (ketonuria, acetonuria, ketoaciduria). W praktyce tym ketonem jest aceton, który w przypadku znacznego jego stężenia jest łatwo wyczuwalny w moczu dzięki charakterystycznemu zapachowi, czemu pierwotnie towarzyszy podwyższenie stężenia ketonów we krwi (tzw. ketonemia), która powoduje powstanie kwasicy metabolicznej. Sam aceton może być wyczuwany w powietrzu wydechowym. Do nadmiaru produkcji ketonów dochodzi:

- W sytuacji niemożności spalenia cukrów z powodu niedoboru insuliny, do czego dochodzi w niewyrównanej cukrzycy

- Głodzenia się.

U około 15% osób ketonuria występuje bez jakiejkolwiek przyczyny chorobowej. Inne przyczyny ketonurii to dieta z niewielką zawartością węglowodanów lub dużą zawartością białka. Może się również pojawiać przejściowo w przypadku wymiotów lub gorączki. Leczenie ketonurii jest objawowe, tzn. obowiązuje wyrównanie istniejących zaburzeń – wyrównanie stężenia glukozy we krwi, zaburzeń gospodarki kwasowo-zasadowej i wodno-elektrolitowej, zapewnienie odpowiedniego bilansu kalorycznego.

KetonyInaczej – ciała ketonowe

Należą do nich:

- Aceton (powstaje w wyniku spontanicznej dekarboksylacji acetooctanu)

- Kwas acetylooctowy

- Kwas β-hydroksymasłowy

U człowieka głównym miejscem produkcji i wydzielania do krwi ciał ketonowych jest wątroba.

Kininogeneza osoczowa

Słabo poznany układ białek osocza, odgrywający istotną rolę w kontroli procesu zapalnego, regulacji ciśnienia krwi, regulacji układu krzepnięcia i w przewodzeniu bólu.

Klirens kreatyniny

Najłatwiej uzyskiwany parametr szacujący filtrację kłębuszkową. Wykorzystuje się właściwości endogennego związku, będącego produktem metabolizmu mięśni, który swobodnie przesącza się w kłębuszkach nerkowych, nie ulega resorpcji i praktycznie nie wydziela się w nefronie. Cała przesączona ilość trafia do moczu. Bezpośrednio wynik uzyskuje się przez pomiar wydalonej w ciągu pewnego okresu kreatyniny (zwykle doba) i pomiar stężenia kreatyniny w moczu. Na podstawie klirensu kreatyniny kwalifikuje się przewlekłą chorobę nerek. Jest też przydatny w korekcji dawek licznych leków, których wydalanie zależy od filtracji kłębuszkowej. Klirens kreatyniny przyjmuje u zdrowego człowieka wartości z zakresu 95-160 ml/min, tj. 60 ml/(min×m2), z poprawką na powierzchnię skóry pacjenta.

Kodowanie glukometru

Kodowanie glukometru polega na „dopasowaniu” urządzenia do testów paskowych, które produkowane są w ściśle określonych warunkach temperatury, wilgotności. Podczas produkcji błony testu paskowego, materiał ten przechodzi przez kąpiel chemiczną. Absorbcja środków chemicznych nie jest do końca jednolita. Każda grupa błon jest testowana i oznaczana kodem, zgodnie z dokładnym poziomem substancji chemicznych, które zawiera. Kodowanie glukometru w celu doprowadzenia do zgodności z testem paskowym jest niezbędne do tego, by uzyskiwać dokładne wyniki pomiarów. Na rynku dostępne są glukometry wymagające kodowania każdorazowo po rozpoczęciu nowego opakowania pasków testowych. W tym przypadku producent dołącza do opakowania testów paskowych klucz (pasek, chip) kodowy (kalibrator), który należy jednorazowo umieścić w porcie testowym glukometru lub w innym, na stałe specjalnie przeznaczonym do tego miejscu. Numer kodu na kluczu kodowym musi być zgodny z numerem na wyświetlaczu glukometru i numerem umieszczonym na opakowaniu używanych testów paskowych. Dostępne są również glukometry wyposażone w „bibliotekę kodów”, wówczas kodowanie polega na wybraniu numeru kodu z biblioteki zgodnego z numerem nadrukowanym na opakowaniu pasków testowych.

W ostatnich latach na rynku pojawiły się aparaty, które nie wymagają kodowania (np. Cera-Chek 1Code). Brak tej funkcji stanowi duże ułatwienie dla użytkowników.

Komórki alfa wysp trzustkowych

Komórki wysp trzustkowych produkujące i wydzielające glukagon – hormon o działaniu przeciwnym do insuliny, podwyższający poziom cukru we krwi.

Komórki beta wysp trzustkowych

Najliczniejsze z komórek endokrynowych tworzących miąższ wysp Langerhansa w trzustce. Należą do komórek APUD (system rozsianych komórek endokrynnych) i są odpowiedzialne za wydzielanie insuliny i amyliny. Znajdują się głównie w centrum wysp trzustkowych, stanowiąc 70% wszystkich komórek wyspowych. Charakteryzują się okrągłymi, pęcherzykowatymi jądrami, rozwiniętą siateczką śródplazmatyczną szorstką i licznymi, różnej wielkości pęcherzykami (ziarnami) wydzielniczymi.

Kontrregulacja

Zjawisko zwiększonego oddziaływania hormonów (katecholamin, hormonu wzrostu, kortyzolu) o przeciwstawnym do insuliny, a więc hiperglikemizującym, czyli zwiększającym stężenie glukozy we krwi. Ich metaboliczne działanie powoduje podwyższenie poziomu cukru, a więc ratuje przed niedocukrzeniem, czyli hipoglikemią. Niestety, ten zawsze obecny fizjologiczny mechanizm kontrregulacji (inaczej przeciwregulacja) nie jest zbyt skuteczny ani doskonały. Nie zawsze ratuje przed niedocukrzeniem i zbyt często przyczynia się do nadmiernej chwiejności stężeń glukozy we krwi. Metaboliczny skutek nadmiernej aktywności tych hormonów często może trwać kilka godzin i nawet po łagodnym niedocukrzeniu przecukrzenie może trwać zbyt długo (200-300 mg/dl; 11,1 -16,6 mmol/1, narastające przez 2-3 godz.).

Kreatynina

Stanowi produkt metabolizmu, występuje w krwi i moczu, jest wydalana z organizmu przez nerki z moczem stanowiąc oprócz mocznika jeden z głównych związków azotowych. Ilość wydalanej w ciągu doby kreatyniny zależy od masy mięśni i jest charakterystyczna dla danego organizmu. Średnio z moczem wydala się ok. 14-26 mg kreatyniny na kilogram masy ciała. W praktyce medycznej kreatynina jest jednym z markerów biochemicznych pozwalającym monitorować stan nerek – przy prawidłowej funkcji nerek kreatynina prawie w całości jest filtrowana przez kłębuszki. Nadmierne obciążenie nerek może prowadzić do upośledzenia ich możliwości filtracyjnych. Podwyższone wartości kreatyniny mogą wskazywać na ostrą lub przewlekłą niewydolność nerek. Stężenie kreatyniny u zdrowych ludzi: mężczyźni 0,97 do 1,37 mg/dl (97-137 ml/min.), kobiety 0,88 do 1,28 mg/dl (88-128 ml/min.). Stężenie kreatyniny we krwi należy określić u chorych na cukrzycę przynajmniej raz w roku i to niezależnie od wielkości wydalania albumin z moczem (w przypadku cukrzycy typu 1 po 5 latach trwania choroby).

Krew pełna

Zawiesina elementów upostaciowanych (krwinek czerwonych, krwinek białych i płytek krwi) w osoczu. Próbka krwi zawierająca zarówno elementy upostaciowane, jak i osocze nazywana jest krwią pełną.

Krwinki białeInaczej leukocyty – komórkowy składnik krwi

Są niemal bezbarwne i mniej liczne od erytrocytów (jedna krwinka biała przypada na 600 krwinek czerwonych), posiadają zdolność ruchu. Żyją nawet do 20 lat, znajdują się w szpiku kostnym, węzłach chłonnych oraz w śledzionie. Ich zadaniem jest ochrona organizmu przed patogenami, takimi jak wirusy i bakterie. Liczba leukocytów we krwi krążącej (do badania pobiera się krew żylną) jest zmienna w szerokich granicach i zależy od bardzo wielu czynników zarówno fizjologicznych, jak i chorobowych. Normy liczby leukocytów we krwi dorosłego człowieka: 4000-10000 leukocytów/mm³. Zmniejszona liczba leukocytów we krwi określana jest terminem leukopenii, natomiast zwiększona to hiperleukocytoza lub potocznie leukocytoza.

Krwinki czerwoneInaczej erytrocyty

Morfotyczny składnik krwi. Od momentu urodzenia praktycznie wszystkie krwinki wytwarzane są w szpiku kostnym, gąbczastej tkance znajdującej się wewnątrz kości. Głównym zadaniem erytrocytów jest przenoszenie tlenu i dwutlenku węgla, co jest możliwe dzięki obecności w każdym z nich czerwonego barwnika (hemoglobiny), który ma zdolność do nietrwałego wiązania tlenu i przechodzenia w oksyhemoglobinę. Ilość erytrocytów w organizmie człowieka może się zmieniać – zależy to m.in. od miejsca, w którym człowiek się znajduje i ciśnienia, jakie tam panuje, np. w górach może ich być do 8 mln/mm³. Mężczyzna ma ok. 5 mln/mm³ erytrocytów we krwi obwodowej, kobieta ok. 4,5 mln/mm³, natomiast noworodek ok. 7 mln/mm³. Krwinki czerwone nie dzielą się, nie mogą pełnić normalnych funkcji komórkowych, nie mają też mechanizmu, który mógłby naprawiać powstające w nich z czasem uszkodzenia i po kilku miesiącach użytecznego życia (ok. 120 dni) ulegają zniszczeniu (głównie w śledzionie, rzadziej w wątrobie). Organizm musi zatem nieustannie produkować nowe erytrocyty, które stopniowo zastępują te, które uległy rozpadowi.

Ksyloza

Cukier prosty, najłatwiej przyswajalny przez mikroorganizmy. Białe ciało stałe, które bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie. Występuje w roślinach głównie jako składnik żywic, gum roślinnych oraz hemiceluloz.

Kwasica cukrzycowa

Stan, w którym w organizmie dochodzi do zwiększenia stopnia kwasowości. Przyczyną jest źle kontrolowana lub nierozpoznana cukrzyca. Organizm z powodu niedoboru insuliny nie jest w stanie uzyskiwać energii z glukozy – w wyniku czego dochodzi do nadmiernego trawienia tłuszczy. W organizmie gromadzą się toksyczne związki zakwaszające organizm.

Kwasica hiperosmotycznaInaczej - nieketonowy stan hiperosmolarny

To jedno z ostrych powikłań cukrzycy, które jest zespołem zaburzeń w metabolizmie glukozy, wody i elektrolitów, powstających w następstwie znacznego niedoboru insuliny. Wysokie stężenie glukozy we krwi powoduje osmotyczna utratę wody z komórek i dalej utratę wody wydalanej z glukozą w moczu. Jeśli braki płynów nie są uzupełniane, prowadzi to do skrajnego odwodnienia i braku równowagi elektrolitowej. Postępowanie zaburzeń świadomości może doprowadzić do śpiączki. We krwi chorych stwierdza się bardzo wysokie stężenie glukozy bez rozwoju kwasicy ketonowej. Zaburzenia te rozwijają się w ciągu kilku dni do kilku tygodni. Choć jest to stan ciężki, występuje stosunkowo rzadko (5- lub 6-krotnie rzadziej niż kwasica ketonowa). Narażone są na niego głównie osoby w starszym wieku chorujące na cukrzycę typu 2, może jednak wystąpić w każdej grupie wiekowej. Głównymi objawami występującymi w przebiegu kwasicy hiperosmotycznej są hiperglikemia (czyli przewyższający normę poziom cukru we krwi, od 600 do nawet 2000 mg/dl), zaburzenia elektrolitowe (wśród nich wzrost stężenia sodu, mocznika, kreatyniny i kwasu moczowego).

Kwasica ketonowa

Stan organizmu, w którym, w celu produkcji energii, dochodzi do spalania tłuszczów zamiast glukozy. Sytuacja taka ma miejsce przy znacznym niedoborze lub braku insuliny (cukier krąży we krwi, lecz nie może być przejęty przez komórki). Prowadzi to do produkcji ketonów (ciała ketonowe) wywołujących kwasicę metaboliczną (nieoddechową). Nieleczona kwasica ketonowa może doprowadzić do śpiączki i jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia. Niekiedy pod wpływem glukagonu rozpad tłuszczów następuje przy hipoglikemii (gdzie cukru jest za mało), co powoduje tzw. aceton głodowy, który nie jest zwykle niebezpieczny (niebezpieczna jest za to hipoglikemia). Może wystąpić w przebiegu cukrzycy każdego typu, ale najczęściej jest pierwszym objawem cukrzycy typu 1. Stany prowadzące do kwasicy ketonowej to przede wszystkim cukrzyca, szeroko pojęty głód (wskutek niedożywienia, biegunki, wymiotów) oraz alkohol. Kwasica ketonowa występuje głównie u ludzi młodych, ale z jej powodu umierają również osoby w podeszłym wieku. Śmiertelność wynosi 5-10%.

Kwasica mleczanowa

Kwasica mleczanowa jest jednym z ostrych powikłań cukrzycy. Występuje dużo rzadziej niż kwasica ketonowa czy hipoglikemia, stanowi jednak duże zagrożenie dla zdrowia i życia (śmiertelność wynosi nawet do 50%). O kwasicy mleczanowej mówimy, kiedy stężenie kwasu mlekowego w surowicy krwi jest zbyt wysokie. Chorzy na cukrzycę mogą zapobiegać kwasicy mleczanowej dzięki profilaktyce, czyli przede wszystkim prawidłowej samokontroli cukrzycy. Duże znaczenie ma także szybkie rozpoznanie kwasicy. Kwasica mleczanowa to nadmierne nagromadzenie się kwasu mlekowego w organizmie, z poziomem przekraczającym w surowicy 5 mmol/l. Kwas mlekowy jest związkiem chemicznym powstającym m.in. w komórkach mięśniowych w procesie tzw. beztlenowej glikolizy (czyli spalania glukozy, która jest głównym źródłem energii dla pracujących mięśni, w warunkach niedoboru tlenu). Kwas mlekowy może gromadzić się w organizmie w wyniku zwiększonej jego syntezy, niewystarczającej eliminacji lub obu tych mechanizmów jednocześnie.

Lancet

Wymienne ostrze (igła) służące do wykonania nakłucia opuszki palca lub innego, alternatywnego miejsca ciała w celu uzyskania próbki krwi potrzebnej do wykonania pomiaru stężenia glukozy we krwi. Lancety wykorzystuje się w nakłuwaczach, specjalnych urządzeniach służących do automatycznego wykonywania nakłucia.

Leczenie dietetyczne

Polega na stosowaniu pokarmów w określonej ilości, o określonym składzie, z dodatkami składników potrzebnych ustrojowi, a z wyłączeniem szkodliwych lub źle tolerowanych przez organizm. Jednym z najważniejszych czynników, który wpływa na nasz stan zdrowia, samopoczucie i urodę jest racjonalne żywienie (systematyczne dostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych w ilościach i proporcjach odpowiadających jego potrzebom). Dzięki właściwemu żywieniu możliwe jest leczenie, a co najważniejsze zapobieganie takim chorobom metabolicznym, jak otyłość, cukrzyca czy miażdżyca. Prawidłowo dobrany jadłospis pozwala na utrzymanie dobrego stanu zdrowia dzięki zwiększeniu odporności organizmu na infekcje, utrzymaniu wysokiego poziomu energii życiowej, aktywności zawodowej, a także pozytywnych kontaktów emocjonalnych z innymi ludźmi.

W komponowaniu odpowiedniego jadłospisu pomocna jest piramida zdrowego żywienia (graficzne przedstawienie kilku grup produktów, które wchodzą w skład wzorcowej racji pokarmowej).

Leki hipoglikemizująceInaczej – doustne leki przeciwcukrzycowe

Ładunek glikemiczny

Sposób oceny zawartości węglowodanów w pożywieniu. Opiera się na dwóch zmiennych: wartości indeksu glikemicznego (IG) oraz rozmiarze standardowej porcji. Przydatność ładunku glikemicznego (ŁG) w planowaniu diety opiera się na założeniu, że produkty o wysokim IG spożywane w małych ilościach dają taki same efekt w wyrzucie insuliny do krwi, jak produkty o niskim IG, za to spożywane w dużych ilościach. Różne produkty mają różną zawartość węglowodanów, np. stanowią one 50% bułki, ale tylko 25% ryżu. Również gotowana marchewka, mimo dosyć wysokiego IG, nie powoduje dużego wyrzutu insuliny do krwi, bowiem zawiera tylko 7% węglowodanów. Wobec tego wartości ładunku glikemicznego są bardziej przydatne diabetykom w układaniu odpowiedniej diety i ocenie produktów.

Makroangiopatia

Zmiany w naczyniach krwionośnych o dużym i średnim kalibrze u osób chorych na cukrzycę. Proces uszkodzenia naczyń wiąże się z współistnieniem przewlekłej hiperglikemii, hiperinsulinemii, insulinooporności, hiperlipidemii, stresu oksydacyjnego, trombofilii cukrzycowej i przewlekłego stanu zapalnego.

Postacie kliniczne makroangiopatii:

- Choroba niedokrwienna serca

- Zawał mięśnia sercowego

- Udar mózgu

- Miażdżyca zarostowa kończyn dolnych.

Makrosomia

Masa płodu nadmierna w stosunku do wieku płodowego. Szacuje się, że zaburzenie to dotyczy ok. 10% wszystkich ciąż.

Maltoza

Dwucukier (disacharyd) złożony z dwóch cząsteczek glukozy, który stanowi składnik skrobi i glikogenu. Ulega fermentacji, wykorzystywany jest m.in. jako środek słodzący. Występuje w owocach, których materiałem zapasowym jest skrobia. Ustalenie zapotrzebowania nie jest zagadnieniem dietetycznym, ponieważ spożyta maltoza wchłaniana jest w jelitach w postaci glukozy.

Martwica

Martwica polega na miejscowym obumarciu narządu, tkanki lub grupy komórek ustroju w wyniku nagłego lokalnego zadziałania czynników szkodliwych o dużym nasieniu, tj. czynniki mechaniczne (uraz), termiczne (wysoka lub niska temperatura), chemiczna (kwasy, zasady, sole metali ciężkich), energia promienista, ultradźwięki i biologiczne (czynniki chorobotwórcze).

Martwica sucha

Martwica sucha, zwana czarną martwicą, jest to martwa część stopy, czasami zmumifikowana. Leczenie to oczekiwanie na samoistną amputację. W przypadku, gdy schorzenie to powikłane jest zakażeniem (martwica rozpływna), wymagana jest interwencja chirurga.

Metaboliczna pula glukozy

Ilość wolnej glukozy w ustroju jest niewielka. Jej rozmieszczenie jest także nierównomierne. Poza komórkami układu wyspowego trzustki, nerek, układu nerwowego i wątroby oraz krwinkami czerwonymi inne tkanki nie zawierają zazwyczaj wolnej glukozy. Przestrzeń, w której zawarta jest glukoza, ogranicza się więc w zasadzie do płynu pozakomórkowego i wody znajdującej się wewnątrz komórek wyżej wymienionych tkanek. Ilość glukozy zawartej w tej przestrzeni określa się mianem puli glukozy. Pula glukozy u dorosłego osobnika o przeciętnej masie ciała wynosi w spoczynku 10-20 g, a okres półtrwania glukozy we krwi wynosi 40 minut. Na czczo i w okresach przedposiłkowych odpływ glukozy z puli do metabolizujących ten substrat komórek równoważony jest przez jej dopływ. Różnice w glikemii są zawsze skutkiem zmiany równowagi między dwoma procesami: usuwaniem glukozy z jej puli (przemiana glukozy w komórkach) oraz uzupełnianiem puli nowymi cząsteczkami glukozy z przewodu pokarmowego lub ze źródeł endogennych, tj. z wątroby i nerek. Wartość glikemii wynosząca na czczo najczęściej 70-100 mg/dl jest odzwierciedleniem dynamicznej równowagi między dopływem glukozy oraz jej odpływem do komórek z metabolicznej puli glukozy. Upośledzenie dopływu prowadzi do hipoglikemii, jego zwiększenie i/lub zahamowanie zużytkowania tkankowego wywołuje hiperglikemię i glukozurię.

Mikroangiopatia

Zmiany zachodzące w przebiegu cukrzycy w naczyniach krwionośnych o średnicy poniżej 100 nm (naczynia włosowate, drobne tętnice i żyły). Proces uszkodzenia naczyń wiąże się z nadmierną kumulacją sorbitolu, powstawania produktów zaawansowanej glikacji, aktywacji kinazy białkowej C oraz stresu oksydacyjnego.

Postacie kliniczne mikroangiopatii:

- Retinopatia cukrzycowa

- Nefropatia cukrzycowa

- Neuropatia cukrzycowa, w tym stopa cukrzycowa.

Mocznik

Końcowy produkt przemiany białek i innych związków azotowych w organizmie. Jest wydalany z moczem, a w niewielkich ilościach z potem. Jego stężenie w osoczu wynosi 2,5-7,5 mmol/l.

Modzel

Ograniczone zgrubienie warstwy rogowej naskórka spowodowane przez powtarzalny ucisk, dlatego pojawiające się najczęściej w obrębie strony podeszwowej stopy i strony dłoniowej ręki. Modzele są nieostro odgraniczone od zdrowej skóry i mają żółtawy odcień. W przypadku ich pęknięcia, wskutek nagromadzenia się wielu warstw, może pojawić się ból. Do ich rozwoju przyczyniają się zaburzenia statyki ciała, płaskostopie, zbyt ciasne obuwie. W odróżnieniu od nagniotka w ich części środkowej nie występuje rogowy czop. Leczenie polega na stosowaniu maści złuszczających opartych na kwasie salicylowym.

Monofilament Semmensa-Wensteina

Przyrząd mający na celu badanie czucia powierzchniowego w diagnostyce neuropatii, zwłaszcza cukrzycowej. Składa się z prostego urządzenia oraz odchodzącego od niego włókna monofilament, uginającego się po osiągnięciu nacisku 0,10 g (dotyk standaryzowany 10 g na cm2). Badanie polega na wywoływaniu powtarzalnego ucisku w obrębie stopy w okolicy palucha, główek kości I i V śródstopia, śródstopia i pięty. Wynik badania uznaje się za patologiczny, kiedy pacjent nie reaguje na dwie z trzech przeprowadzonych prób badania. Brak odczuwania tego nacisku świadczy o zaburzeniu czucia. Urządzenie wykonane jest z tworzywa sztucznego odpornego na zmywanie typowymi środkami używanymi w medycynie.

Monoterapia

Polega na stosowaniu jednego preparatu. Plusem tej metody jest wygoda i łatwość stosowania. Zasadniczą wadą jest fakt braku możliwości leczenia wielu schorzeń jednym preparatem, a czasem nawet jednego schorzenia jednym preparatem. Ponadto stosując monoterapię lekarz często jest zmuszony zastosować większe dawki leku niż w przypadku stosowania kilku leków. Stosowanie większych dawek wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych. Aby przezwyciężyć ograniczenia związane z monoterapią, wielu lekarzy stosuje terapię skojarzoną, polegającą na łącznym stosowaniu dwóch, bądź więcej preparatów, o różnych mechanizmach działania. Dowiedziono, że ten sposób pozwala maksymalizować tolerancję i korzyści kliniczne każdego z leków, zmniejszając jednocześnie ilość działań niepożądanych.

Nadciśnienie tętnicze

Choroba układu krążenia, która charakteryzuje się stale lub okresowo podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi. Zdecydowana większość (ponad 90%) przypadków nadciśnienia ma charakter pierwotny, tzn. bez znanej somatycznej przyczyny, którą dałoby się usunąć interwencją medyczną. Etiologia nadciśnienia tętniczego pierwotnego nie została w pełni ustalona. Uważa się, że odgrywają w niej rolę czynniki genetyczne i środowiskowe. Pozostałe przypadki to choroba o charakterze wtórnym, gdy dobrze jest znana przyczyna choroby, np. choroby nerek, choroby gruczołów dokrewnych lub choroby mózgu.

Nadwaga

Nadmierna masa ciała w stosunku do wieku, wzrostu i płci (wskaźnik BMI wynosi 25-30). To stan, który może powodować wiele negatywnych skutków dla zdrowia. Długotrwała nadwaga przyczynia się do rozwoju chorób serca, cukrzycy, nadciśnienia, hemoroidów, kamieni w pęcherzyku żółciowym, stłuszczania wątroby, żylaków kończyn, itp. U kobiet borykających się ze znaczną nadwagą ryzyko wystąpienia zaburzeń miesiączkowania, przedłużonych krwawień miesięcznych, problemów z donoszeniem ciąży, infekcji dróg moczowych, problemów hormonalnych czy zespołu policystycznych jajników jest znacznie większe niż u kobiet szczupłych. Osoby ze znaczną nadwagą mają także znacznie mniejszą pojemność płuc i dużo szybciej się męczą (wynika to z otłuszczenia klatki piersiowej, która zmusza organizm do cięższej pracy podczas wdechu), co powoduje słabsze dotlenienie organizmu. Innym negatywnym skutkiem dla zdrowia jest podwyższony cholesterol oraz wysoki poziom trójglicerydów. Ryzyko wystąpienia udaru mózgu jest znacznie wyższe u osób z nadwagą aniżeli bez nadwagi. Zatem jak widać, zbytnia nadwaga zwiększa ryzyko przedwczesnej śmierci, dlatego też bardzo ważne jest, aby utrzymywać prawidłową masę ciała poprzez prawidłowe odżywianie się i prowadzenie aktywnego trybu życia.

Nakłuwacz

Urządzenia służące do nakłuwania opuszki palca w celu uzyskania próbki krwi potrzebnej do wykonania pomiaru poziomu cukru przy użyciu glukometru. Nakłuwacze można podzielić na dwa rodzaje:

Nakłuwacze wielorazowego użytku, z wymiennymi ostrzami, tzw. lancetami (swoim kształtem przypominają długopis)

Nakłuwacze jednorazowe, stosowane w gabinetach lekarskich, szpitalach oraz prywatnych klinikach, kształtem przypominają "grzybek".

Należna masa ciała

To masa ciała, jaką powinniśmy mieć z racji wzrostu, płci, wieku i typu budowy. Obliczenie należnej masy ciała wiąże się z obliczeniem procentu tkanki tłuszczowej w całkowitej masie ciała. Dla kobiet wielkość ta powinna wynosić 18-22%. Tłuszcz w organizmie na poziomie poniżej 16% jest ilością zbyt małą, a powyżej 30% – ilością zbyt dużą. Pomiary tkanki tłuszczowej wykonuje się za pomocą urządzenia zwanego kaliperem, przez ważenie pod wodą lub przez pomiary przewodnictwa elektrycznego.

Nasycone kwasy tłuszczowe

Występują przede wszystkim w produktach zwierzęcych, takich jak smalec, słonina, masło, mięso, jaja i sery (z wyjątkiem ryb) oraz w oleju palmowym i kokosowym. Niektóre z nich podnoszą stężenie „złego” cholesterolu w surowicy krwi. Zwiększają stężenie lipoproteiny LDL w osoczu krwi, co sprzyja rozwojowi miażdżycy. Wzrost poziomu cholesterolu powodują przede wszystkim kwasy tłuszczowe: laurynowy, mirystynowy oraz palmitynowy. Większość Polaków spożywa zbyt dużo niekorzystnych nasyconych kwasów tłuszczowych, które są zawarte w maśle, tłustym mleku i tłustych serach. Efektem tego są choroby układu krążenia, zwiększony poziom cholesterolu we krwi oraz zwiększone ryzyko zawału serca.

Nefropatia cukrzycowa

Czynnościowe i strukturalne uszkodzenie miąższu nerek spowodowane przewlekłą hiperglikemią w przebiegu cukrzycy. W krajach rozwiniętych nefropatia cukrzycowa jest najczęstszą przyczyną przewlekłej schyłkowej choroby nerek (ustanie funkcji nerek lub takie ograniczenie ich pracy, że choremu grozi śmierć na skutek nagromadzenia się we krwi substancji toksycznych, wydalanych w zdrowym organizmie wraz z moczem). Początkowym objawem jest mikroalbuminuria, później jawny białkomocz. Postęp choroby zależy w dużej mierze od eliminacji, zmniejszeniu wpływu czynników nefrotoksycznych. Postępowanie lecznicze polega przede wszystkim na poprawie kontroli cukrzycy, unikaniu leków nefrotoksycznych, stosowaniu leków nefroprotekcyjnych, utrzymywaniu ciśnienia tętniczego na poziomie < 130/80 mmHg (< 125/75 u pacjentów z białkomoczem > 1 g/d). Równie ważny jest odpowiedni bilans lipidowy.

Neowaskularyzacja

Proces polegający na nowotworzeniu naczyń krwionośnych, mający głównie znaczenie w rozwoju retinopatii cukrzycowej, prowadzący do ślepoty. Nowe naczynia powstają w wyniku powtarzających się miejscowych procesów niedokrwiennych na dnie oka, co wyzwala uwalnianie czynników wzrostu naczyń. Nowe naczynia są nieprawidłowe, kruche, dochodzi do wylewów na dnie oka.

Neuroglikopenia

Zespół objawów neurologicznych spowodowanych hipoglikemią. Najczęściej spowodowana jest przyjęciem nadmiernej dawki insuliny. Objawy zależne są od stopnia obniżenia poziomu cukru i przyjmują postać:

- Upośledzenia sprawności intelektualnej

- Zaburzeń koordynacji ruchów

- Uczucia rozdrażnienia

- Agresywnego zachowania

- Drgawek

- Utraty przytomności, a w przypadku dłuższego utrzymywania się objawów śpiączki i możliwości

wystąpienia nieodwracalnych zmian w ośrodkowym układzie nerwowym.

Leczenie:

- W przypadku zachowania świadomości spożycie pokarmu zawierającego glukozę (np. cukier,

cukierek, coca-cola)

- W przypadku utraty przytomności:

- Dożylne podanie 20% roztworu glukozy i/lub

- Glukagonu w iniekcji.

Neuropatia

Uszkodzenie włókien nerwowych układu nerwowego prowadzące do uszkodzenia narządów wewnętrznych; może objąć każdy fragment układu nerwowego. Pojawia się w przebiegu cukrzycy i jest głównym powodem powikłań chorobowych, a ryzyko jej rozwoju zwiększa się w miarę wydłużania się okresu trwania choroby oraz zależy od stopnia kontroli metabolicznej cukrzycy (im poziomy cukru w surowicy bliższe są normoglikemii, tym mniejsze ryzyko rozwoju neuropatii). Rozpoznano kilka wyraźnych zespołów chorobowych, związanych z neuropatią cukrzycową, przy czym u jednego pacjenta można zaobserwować więcej niż jeden z nich. Drętwienie, parestezje, osłabione czucie bólu i dotyku, wibracji i wiele innych dolegliwości – to niektóre objawy zespołów chorobowych.

Neurotest

Plaster służący do wczesnej diagnostyki neuropatii cukrzycowej. Badanie jest proste i możliwe do samodzielnego przeprowadzenia przez pacjenta. U osób z neuropatią autonomiczną wydzielanie potu jest upośledzone, co powoduje brak zmiany barwy plastra lub niewielkie zmiany barwy.

Neurotips

Sterylne ostrza jednorazowego użytku do badania odczuwania bólu używane do badań przesiewowych obwodowej neuropatii cukrzycowej. Stanowią wymienne końcówki dwufunkcyjnego urządzenia o nazwie Neuropen. Są półostre, co zmniejsza ryzyko nakłucia skóry. Sprężynowy mechanizm jest skalibrowany tak, by wywierać siłę 40 g. Neurotips pozwala zidentyfikować pacjentów z obniżonym odczuwaniem bólu w małych włóknach nerwowych.

Niedowaga

Stan niedoboru masy ciała. Określenie, od jakiej wartości zaczyna się niedowaga, jest zmienne osobniczo; najczęściej przyjmuje się, że niedowaga zaczyna się, gdy BMI spada poniżej 18,5 u osób dorosłych. U dzieci prawidłowa masa jest oznaczana na podstawie siatek centylowych, niedowaga będzie znacznym odchyleniem centyla masy od centyla prawidłowego dla danego wieku.

Nieprawidłowa glikemia na czczoang. IFG – Impaired Fasting Glycaemia

Stan, w którym stężenie glukozy we krwi osoby badanej na czczo wynosi 100-125 mg/dl, czyli 5,9-6,9 mmol/l. IFG jest stanem silnie predysponującym do rozwoju cukrzycy i dodatnie koreluje ze śmiertelnością. Ponadto wraz z zaburzeniami gospodarki lipidowej nasila rozwój blaszki miażdżycowej i zwiększa ryzyko zawału serca. Badanie stężenia glukozy we krwi należy wykonać na czczo (minimum 8 godzin od spożycia posiłku). Pomiar przy użyciu glukometru nie może mieć wartości diagnostycznej, ponieważ jest obarczony dużym błędem pomiarowym. W celu zdiagnozowania nieprawidłowej glikemii na czczo należy oznaczyć glikemię metodą laboratoryjną, pamiętając o prawidłowym przygotowaniu pacjenta do badania.

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), zwane przez niektórych witaminą F, są to wielonienasycone kwasy, które nie mogą być produkowane w organizmie człowieka i muszą być dostarczone z pokarmem. Zaliczamy tutaj kwasy tłuszczowe: linolowy (chemicznie oznaczany C18:2 n-6) i alfa-linolenowy (C18:3 n-3) oraz kilka innych (np. C20:4 n-6, C20:5 n-3), które jednak nie muszą być dostarczane, jeżeli jest wystarczająca ilość dwóch pierwszych. Niezbędne kwasy tłuszczowe możemy podzielić na dwie grupy o niewiele różniących się właściwościach biologicznych. Ten podział jest uzależniony od budowy chemicznej, a konkretnie od miejsca wystąpienia pierwszego wiązania nienasyconego. Jeżeli takie wiązanie jest na miejscu 3. (w naszym oznaczeniu n-3), to mówimy o kwasach z grupy OMEGA 3, natomiast jeśli jest na 6. (n-6), jest to kwas OMEGA 6. Związki zaliczane do grupy OMEGA 6 odznaczają się wyższą aktywnością biologiczną. Opisywane kwasy są niezbędne dla prawidłowego rozwoju młodych organizmów i zachowania zdrowia u osób dorosłych. Poza funkcją budulcową, wykorzystywane są do tworzenia prostaglandyn (hormonów tkankowych), wpływających na czynność układu krążenia, na trawienie i wiele innych procesów. Biorą udział w transportowaniu lipidów w ustroju, przez co powodują obniżenie stężenia cholesterolu, wpływają również na zmniejszenie agregacji płytek krwi, przez co w sumie zapobiegają powstawaniu zakrzepów i miażdżycy. Opisywane związki występują głównie w pokarmach roślinnych i w tłuszczu ryb morskich. Dobre źródła nienasyconych kwasów tłuszczowych to olej kukurydziany, sojowy, słonecznikowy, oraz ryby – łosoś i dorsz.

Norma EN ISO 15197

Międzynarodową normą oceny dokładności pomiaru glukometrycznego jest standard międzynarodowy ISO 15197 (International Standarisation Organisation). Jest to norma opracowana przez Międzynarodowy Komitet Techniczny nr 300 ds. Medycznych Badań Laboratoryjnych in vitro. Norma ta określa wymagania dla systemów monitorowania stężenia glukozy vitro, m.in. to, by instrukcja używania glukometru zawierała informacje na temat procedury pomiarowej i/lub materiałów kalibracyjnych (powinna być wskazana spójność pomiarowa w odniesieniu do referencyjnej procedury pomiarowej).

Normoglikemia

Inaczej euglikemia, oznacza prawidłowe, takie jak u zdrowego człowieka, wartości stężenia glukozy we krwi.

Objaw skarpetkowy

Patologiczny objaw, charakterystyczny dla zaburzeń przepływu krwi w naczyniach krwionośnych, częstych zwłaszcza w cukrzycy. Objaw skarpetkowy jest dodatni, gdy po opuszczeniu uniesionej stopy dochodzi w ciągu 1-2 minut do jej sinego zabarwienia, ujawniającego wynikłą z niedokrwienia hipoksję (niedobór tlenu w tkankach).
Objawy cukrzycy

Objawy wskazujące na możliwość rozwoju cukrzycy:
- Zmniejszenie masy ciała
- Wzmożone pragnienie
- Wielomocz
- Osłabienie
- Pojawienie się zmian ropnych na skórze oraz stanów zapalnych narządów moczowo-płciowych.

Odciążenie kończyny

Metoda leczenia stosowana w leczeniu zespołu stopy cukrzycowej (wkładki, kule, wózek inwalidzki, opatrunek gipsowy, specjalne czasowe obuwie odciążające przodostopie lub pięty). W okresie stanu zapalnego wskazany jest zakaz stawania na chorej stopie.
Oddech Kussmaula

Patologiczny tor oddychania polegający na bardzo głębokim oddychaniu przy normalnej lub zwiększonej częstości; jedna z form hiperwentylacji. Pojawia się w m.in. w ketonowej śpiączce cukrzycowej, mocznicy, kwasicy metabolicznej. Określany też jako "oddech gonionego psa" lub "oddech kwasiczy". Nazwa nadana dla uczczenia niemieckiego lekarza i naukowca Adolfa Kussmaula, który opisał swoje odkrycie w 1874 r.
OGTT
ang. Oral Glucose Tolerance Test

Test doustnego obciążenia glukozą – badanie stosowane w diagnostyce cukrzycy, czasem też w innych chorobach (np. akromegalia). Według zaleceń WHO badanie polega na podaniu pacjentowi glukozy i obserwowaniu reakcji jego organizmu na nią: wydzielania insuliny, szybkości regulacji poziomu cukru we krwi – szybkości wchłaniania glukozy do tkanek. W przypadku akromegalii dodatkowo dokonuje się pomiaru poziomu hormonu wzrostu i wpływu obciążenia glukozą na spadek poziomu hormonu wzrostu. Badanie wykonuje się rano, na czczo, przynajmniej 8 godzin od spożycia ostatniego posiłku, po przespanej nocy. Gdy stężenie glukozy we krwi jest wyższe niż 200 mg/dl, świadczy to o wystąpieniu cukrzycy.

Okienko kontrolne

Okienko na teście paskowym pokazujące czy test paskowy wchłonął wystarczającą ilość krwi. Pomiar rozpoczyna się dopiero wtedy, gdy okienko kontrolne wypełni się krwią.

Oksydaza glukozy (GOX)

Enzym wykorzystywany w testach paskowych do glukometrów, który katalizuje utlenianie tlenem powietrza praktycznie tylko jednej z form glukozy; jest nią β-D-glukopiranoza. Oksydaza glukozowa rozpoznaje glukozę i powoduje powstanie nadtlenku wodoru w ilości proporcjonalnej do ilości glukozy. Do wykrycia nadtlenku wodoru służy jodek potasu. Dzięki reakcjom chemicznym zachodzącym w teście paskowym z udziałem oksydazy glukozy możliwe jest odczytanie wyniku pomiaru stężenia glukozy we krwi na wyświetlaczu glukometru.

Osocze
Inaczej – plazma

Zasadniczy, płynny składnik krwi, w którym są zawieszone składniki morfotyczne (komórkowe). Stanowi ok. 55% objętości krwi. Uzyskuje się je przez wirowanie próbki krwi. Osocze po skrzepnięciu i rozpuszczeniu skrzepu nazywamy surowicą krwi.
Osoczowy układ kininogenezy

Słabo poznany układ białek osocza, odgrywający istotną rolę w kontroli procesu zapalnego, regulacji ciśnienia krwi, regulacji układu krzepnięcia i w przewodzeniu bólu.

Otyłość

Patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie, przekraczające jego fizjologiczne potrzeby i możliwości adaptacyjne, mogące prowadzić do niekorzystnych skutków dla zdrowia. Za otyłość uważa się stan, w którym tkanka tłuszczowa stanowi więcej niż 20% całkowitej masy ciała u mężczyzn oraz 25% u kobiet. Nie tylko ilość, ale również rozmieszczenie nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej ma znaczenie. Zgromadzenie tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej, nazywane otyłością brzuszną (otyłość androidalna), ma większe znaczenie patologiczne niż równomierne rozłożenie lub podskórne zgromadzenie tkanki tłuszczowej. Stwierdzono, że otyłość zwiększa ryzyko zapadalności na niektóre choroby, w tym choroby układu krążenia, cukrzycę typu 2, bezdech senny, niektóre typy nowotworów, zapalenie kości i stawów i dlatego też skraca oczekiwaną długość życia. Wyjątkowo duża otyłość prowadzi do niepełnosprawności. Według danych WHO otyłość jest piątą przyczyną zgonów na świecie.

Owrzodzenie

Ubytek skóry lub błony śluzowej (nadżerka) uprzednio chorobowo zmienionej, wykwit wtórny mający charakter otwartej rany na powierzchni skóry, błony śluzowej lub gałki ocznej. Owrzodzenie na skórze powstające najczęściej na stopach i podudziach (np. u cukrzyków) w wyniku urazu, zranienia zwłaszcza powikłanego zakażeniem, sięga zawsze co najmniej do skóry właściwej, więc po zagojeniu pozostawia bliznę. Do wytworzenia owrzodzenia dochodzi w wyniku uszkodzenia tkanek wikłanego toczącymi się lokalnie procesami o charakterze zapalno-martwicowym, co skutkuje przerwaniem ciągłości nabłonka i uszkodzeniem leżących głębiej struktur tkankowych. Do bezpośrednich przyczyn powstawania owrzodzeń można zaliczyć uraz (fizyczny, chemiczny, termiczny), zakażenie lub niedokrwienie tkanek. Gojenie się owrzodzeń zwykle przebiega z trudnościami, miewa charakter przewlekły i kończy się wytworzeniem blizny. W powikłaniu cukrzycy, jakim jest stopa cukrzycowa (dotyczy głównie stopy neuropatycznej), wyróżnia się dwa typy owrzodzeń:

- Owrzodzenie powierzchowne, które obejmuje tylko skórę, ale nie sięga w głąb struktur stopy
- Owrzodzenie głębokie obejmujące swoim zasięgiem wszystkie struktury stopy, czyli mięśnie,
ścięgna kości i stawy (bardzo groźne w skutkach owrzodzenie).

Pen

Inaczej automatyczny wstrzykiwacz insuliny z wbudowaną skalą. Jego nazwa wywodzi się od jego kształtu (pen ang. – pióro) i powszechnie przyjęła się w języku polskim. Peny ułatwiają bezpieczne i dokładne podanie koniecznej dawki insuliny (automatyczne podawanie insuliny, zawsze z tą samą siłą i prędkością) powodując tym samym najmniejsze uszkodzenie tkanek. Są wygodne i proste w obsłudze, a ponadto zmniejszają strach związany z widokiem igły i strzykawki. Do penów używane są wkłady, które z uwagi na miniaturowe kształty pena, zawierają insulinę w stężeniu 100 jednostek w mililitrze. Wkład ma zwykle 3 ml pojemności.

Peptyd C

Peptyd składający się z 36 aminokwasów, część cząsteczki proinsuliny łącząca łańcuchy A i B insuliny. Peptyd C jest wycinany podczas uwalniania insuliny z trzustki i razem z nią dostaje się do krwiobiegu. Powstaje w związku z tym w stosunku 1:1 z cząsteczkami insuliny. Osoby nie wytwarzające insuliny (na przykład chore na cukrzycę typu 1) nie wytwarzają też peptydu C. Stężenie peptydu C we krwi odpowiada stężeniu wydzielanej insuliny, stąd zastosowanie peptydu C jako markera. U osób przyjmujących preparaty insuliny pozwala ocenić zachowanie wydzielania endogennej insuliny. Przy diagnozowaniu cukrzycy, podwyższone lub prawidłowe stężenie peptydu C wskazuje na cukrzycę typu 2, niskie – na cukrzycę typu 1.

Podolog

Specjalizuje się w poprawianiu kondycji fizycznej kończyn dolnych. Jego zadaniem jest przeciwdziałanie powstawaniu zmian chorobowych w obrębie stóp, a także planowanie i przeprowadzanie kuracji w przypadku już istniejących dolegliwości. Tym, co wyróżnia podologa spośród innych specjalistów zajmujących się stopami, jest ścisła współpraca z lekarzami różnych specjalności, dla których jest partnerem. Szeroka wiedza podologiczna, obejmująca zagadnienia z zakresu anatomii, dermatologii, ortopedii, flebologii, chirurgii czy diabetologii (cukrzyca, zespół stopy cukrzycowej), umożliwia wczesne rozpoznanie zagrożeń i skierowanie pacjenta do odpowiedniego lekarza specjalisty.

Podologia, podiatria

Dziedzina medycyny zajmująca się diagnozowaniem i leczeniem (także chirurgicznym) chorób stopy i stawu skokowo-goleniowego. Podolodzy szczególnie często leczą sportowców. W Polsce podologia jest jeszcze dziedziną raczkującą. Z zabiegów podologicznych przede wszystkim powinni korzystać pacjenci ograniczeni ruchowo, dotknięci chorobami skóry, kości i stawów, chorobami przemiany materii (cukrzyca, reumatyzm), pacjenci z wadliwym ustawieniem stóp i deformacjami palców (haluksy, palce krogulcze), z dolegliwościami na stopach – odciskami, modzelami, brodawkami, a także wrastającymi czy grzybiczymi paznokciami, pocącymi się stopami, rozpadlinami na piętach.

Pole testowe

Pole znajdujące się na teście paskowym służące do naniesienia próbki krwi po to, aby mogła zajść reakcja chemiczna mająca na celu odczytanie stężenia glukozy we krwi. W większości testów paskowych krew po naniesieniu na pole testowe zostaje automatycznie zassana (działanie tzw. kapilary).

Polidypsja

Nadmierne spożywanie płynów (nadmierne pragnienie). Występuje często w niewyrównanej cukrzycy (hiperglikemia), moczówce prostej, nadczynności tarczycy, zaburzeniach wodno-elektrolitowych (odwodnienie, poty), bądź ma podłoże psychiczne. Polidypsji towarzyszy zwykle poliuria czyli wielomocz.
Poliuria

Wielomocz – wydalanie moczu w ilości powyżej 3 litrów na dobę, co zwykle wiąże się z polidypsją, tj. nadmiernym pragnieniem. Występuje fizjologicznie przy nadmiernym spożywaniu płynów, kofeiny, alkoholu, w ciąży oraz w stanach chorobowych, takich jak cukrzyca, moczówka prosta, niewydolność nerek, zespół Conna.

Pomiar

Proces, działanie chorego mające na celu uzyskanie wyniku, np. stężenia glukozy we krwi. Samodzielny pomiar poziomu cukru wykonywany jest przez chorych na cukrzycę za pomocą glukometru i testów paskowych. Zasada oznaczania stężenia glukozy we krwi przy użyciu testów paskowych i glukometru opiera się na następującym założeniu – stężenie glukozy zawartej w danej próbce krwi zostaje przekształcone na sygnał możliwy do odczytania przez urządzenie pomiarowe, tj. glukometr. Pomiar glikemii zachodzi zawsze w dwóch etapach. Pierwszy etap to reakcja enzymatyczna pomiędzy glukozą zawartą w próbce krwi, a enzymem zawartym w teście paskowym; drugi etap polega na fotometrycznym lub elektrochemicznym pomiarze ilości produktów reakcji glukozy.

Pompa insulinowa

Urządzenie do ciągłego podawania insuliny, ułatwiające kontrolę leczenia cukrzycy i poprawiające jakość życia chorego.

Obecnie znane są 2 rodzaje pomp:

- Pompa insulinowa osobista – niewielkie urządzenie medyczne o masie około 100 g ze zbiornikiem
na insulinę o pojemności 3 ml (1 ml insuliny zawiera 100 j) służące do ciągłego podskórnego
podawania insuliny
- Pompa insulinowa wszczepialna – urządzenie wszczepiane w skórę nad mięśniem prostym brzucha
i służące do podawania insuliny do jamy otrzewnowej.

Program sterujący pompą ma możliwości ustalenia dawki i szybkości podania insuliny oraz alarmu w przypadku nieprawidłowego działania urządzenia.

Port testowy

Wąska szczelina (otwór) w glukometrze, do której należy wsunąć test paskowy, aby automatycznie włączyć urządzenie i w prawidłowy sposób wykonać pomiar stężenia glukozy we krwi.

Precyzja

Precyzja opisuje zmienność pomiędzy różnymi pomiarami wykonywanymi przy pomocy danego glukometru. Wyróżniamy dwa rodzaje precyzji:

- Precyzja pośrednia: sprawdza się ją dokonując serii pomiarów w roztworach kontrolnych
zawierających różne stężenia glukozy (niskie, prawidłowe i wysokie).
- Precyzja powtarzalności czyli powtarzalność wewnątrzseryjna: jest to powtarzalność wyników
uzyskanych tą samą metodą pomiaru, na tym samym sprzęcie, w identycznych warunkach.

Powtarzalność powinna być oceniana na podstawie pomiaru pięciu różnych stężeń glukozy w zakresie przedziału pomiarowego. W ocenie precyzji pośredniej oraz powtarzalności przyjmuje się, że współczynnik zmienności wyników pomiarów powinien być mniejszy niż 5%. System pomiarowy spełniający kryteria niskiej zmienności (poniżej 5 %) określany jest jako precyzyjny.

Proinsulina

Tworzony w trzustce, w komórkach β wysepek Langerhansa, prekursor insuliny złożony z łańcucha polipeptydowego zbudowanego z 84 aminokwasów.

Proteinuria
Inaczej – proteinuria

Występowanie białka w moczu. Obecność białka (protein) w moczu wskazuje na poważne choroby nerek, np. zapalenie (uszkodzenie) kłębuszków nerkowych; może również występować w czasie procesu zapalnego w układzie moczowym (zapalenie pęcherza). Białko może pojawiać się w moczu przy jego nadmiernym wzroście w procesach nowotworowych krwi.

W śladowych ilościach może pojawić się przy nadmiernym wysiłku fizycznym, nieprzespanej nocy, długim przebywaniu w pozycji stojącej.

Wśród chorób odpowiedzialnych za białkomocz najczęściej wymienia się ostre i przewlekłe zapalenie kłębuszków nerkowych, złośliwe stwardnienie nerek, zakrzepicę żyły nerkowej, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zaawansowaną niewydolność nerek, nadciśnienie tętnicze, choroby autoimmunologiczne, niewydolność krążenia. U kobiet białkomocz bywa związany z upławami lub infekcjami dróg rodnych. Natomiast u mężczyzn poza stanami zapalnymi (choć znacznie rzadziej) może dojść do przedostawania się do moczu białek produkowanych w najądrzach i jądrach.
Przeciwciała przeciwwyspowe

To przeciwciała przeciwko antygenom wysp trzustkowych Langerhansa, biorące udział w autoimmunologicznym ich uszkodzeniu, doprowadzając do rozwoju cukrzycy typu 1 lub cukrzycy LADA. Badanie na obecność przeciwciał przeciwwyspowych jest wyrafinowanym badaniem laboratoryjnym pozwalającym na wczesne wykrycie cukrzycy typu 1. Test ów może także posłużyć do ustalenia przyczyn cukrzycy u osób dorosłych, u których trudno stwierdzić czy mamy do czynienia z cukrzycą typu 1 czy 2.

PSD
Polskie Stowarzyszenie Diabetyków

Organizacja pacjentów chorych na cukrzycę, której celem jest:

- Opieka i pomoc dla ludzi chorych na cukrzycę, reprezentowanie i ochrona interesów członków
Stowarzyszenia wobec władz państwowych, terenowych i samorządowych organów administracji,
pracowników, szkół, uczelni i innych organizacji
- Dbanie o jakość leczenia cukrzycy poprzez właściwe wykreowanie systemu lecznictwa
diabetologicznego, w którym opieka lekarska będzie spełniała najwyższe standardy światowe,
a koszty utrzymania chorego nie będą prowadziły do jego degradacji materialnej
- Poprawa prawnej, materialnej i społecznej pozycji diabetyków w państwie i społeczeństwie
- Integracja środowiska chorych poprzez właściwe kształtowanie wzajemnych stosunków pomiędzy
członkami Stowarzyszenia, opartych na zasadzie równości praw i obowiązków, wzajemnej pomocy,
życzliwości oraz szacunku i koleżeństwie
- Tworzenie prężnych struktur Stowarzyszenia dzięki docenianiu i wsparciu społecznej pracy, zapału
i zaangażowania działaczy
- Pomoc w rozwiązywaniu trudnych problemów zdrowotnych i bytowych dzieci i młodzieży, inwalidów
oraz osób w podeszłym wieku - chorych na cukrzycę lub dodatkowo uzależnionych
- Wspieranie finansowe działalności Stowarzyszenia zgodnie z odrębnymi przepisami
- Zabezpieczenie prawa do zajmowania stanowisk we wszystkich sprawach publicznych
stanowiących statutowy przedmiot zainteresowań Stowarzyszenia
- Inspirowanie kandydatur członków i sympatyków Stowarzyszenia do jednostek lecznictwa
publicznego, parlamentu oraz organów administracji terenowej i samorządu terytorialnego oraz
egzekwowanie, po ich wyborze do tych organów, aktywnej działalności na rzecz chorych.

PTD
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne

Organizacja skupiająca lekarzy diabetologów mająca na celu propagowanie najnowszej wiedzy na temat cukrzycy w środowisku medycznym. Współczesna diabetologia w Polsce jest samodzielną dyscypliną naukową. Od czasu usamodzielnienia się PTD z Sekcji Diabetologii Towarzystwa Internistów Polskich odbyło się 11 zjazdów, które stanowiły okazję do zaprezentowania rosnącego dorobku naukowego. Obecnie PTD liczy ponad 100 członków skupionych w 13 oddziałach i jest jednym z największych specjalistycznych towarzystw lekarskich. PTD wydaje trzy ogólnopolskie pisma specjalistyczne: Diabetologię Polską, Diabetologie Praktyczną, Diabetologię Doświadczalną i Kliniczną. Począwszy od roku 2004 PTD ogłasza corocznie zalecenia postępowania z chorymi na cukrzycę.

Płyn kontrolny

Wodny roztwór glukozy z niewielką zawartością składników obojętnych chemicznie oraz barwnika spożywczego, przeznaczony do sprawdzania dokładności pomiarów wykonywanych przy użyciu glukometru. Może występować w trzech rodzajach stężeń – niskim, normalnym i wysokim. Testy z płynem kontrolnym wykonywane są najczęściej wtedy, gdy zachodzi przypuszczenie, że urządzenie pomiarowe lub testy paskowe nie funkcjonują prawidłowo. Zaleca się wykonywanie rutynowych testów raz w tygodniu.

Testy płynem kontrolnym należy wykonywać:
- Podczas nauki procesu wykonywania pomiaru
- Do sprawdzania poprawności działania glukometru i/lub testów paskowych
- Gdy testy paskowe były przechowywane w skrajnych warunkach temperatury i/lub wilgotności
- Gdy glukometr upadł lub istnieje podejrzenie, że jest uszkodzony.

Wskazane jest wykonanie testu z płynem kontrolnym przed użyciem nowego opakowania testów paskowych.

Płytki krwi
Inaczej trombocyty

Podłużne strzępki komórek pozbawione jądra, niezdolne do poruszania się, niewykazujące oznak życia, odgrywające u większości kręgowców istotną rolę w procesach krzepnięcia krwi. Są to dyskowate struktury, mniejsze od pozostałych komórkowych składników krwi człowieka, które znajdują się w szpiku kostnym. Płytki krwi są odpowiedzialne za proces inicjacji krzepnięcia i skurczu naczyń krwionośnych. W razie uszkodzenia tkanki, w osoczu rozpoczyna się seria reakcji chemicznych, w wyniku których fibrynogen zostaje przekształcony w cząsteczki fibryny, te zaś zlepiają się, tworząc siateczkę zasklepiającą ranę. W siatce tej więzną następnie erytrocyty i trombocyty, w wyniku czego powstaje skrzep. Płytki krwi nie przypominają ani białych krwinek (leukocytów), ani czerwonych krwinek (erytrocytów). Norma płytek krwi u (dorosłego) człowieka wynosi 200-400 tys./mm³ krwi. Żyją od 5 do 9 dni.

Reakcja autoimmunologiczna

Zjawisko polegające na zaistnieniu odpowiedzi układu immunologicznego skierowanej przeciwko własnym, prawidłowym komórkom organizmu. Organizm wytwarza przeciwciała skierowane przeciwko własnym komórkom, tkankom i niszczy je. Normalnie organizm wytwarza przeciwciała przeciw antygenom wnikającym z zewnątrz. Autoimmunizacja (tj. wytwarzanie przez organizm przeciwciał skierowanych przeciwko własnym komórkom, tkankom i niszczenie ich) jest istotnym czynnikiem biorącym udział w powstawaniu i rozwoju następujących schorzeń: niedokrwistość złośliwa, niektóre zapalenia tarczycy i inne schorzenia tego narządu (choroba Gravesa-Basedowa, choroba Hashimoto), przedwczesna menopauza, choroby układowe tkanki łącznej (np. reumatoidalne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa), niepłodność męska spowodowana obecnością autoantygenów prowadzących do zlepiania plemników, przewlekłe zapalenia błony naczyniowej oka. Bywa też, że własne tkanki organizmu, do tej pory tolerowane przez układ immunologiczny, z różnych powodów stają się przedmiotem jego ataku. Przełamanie tolerancji wobec własnych antygenów prowadzi do chorób z autoagresji. Należą do nich choroby układowe, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów i spokrewnione z nim schorzenia, toczeń rumieniowaty oraz liczne choroby określonych narządów, takie jak: przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie wątroby, immunologiczne zapalenie tarczycy, nieswoiste zapalenia jelit, cukrzyca typu 1, stwardnienie rozsiane, pęcherzyca i przewlekłe zapalenia błon naczyniowych oczu.

Receptor insulinowy

Błonowa glikoproteina o własnościach receptorowej kinazy tyrozynowej, która jest aktywowana przez cząsteczkę insuliny. Głównym działaniem wywieranym przez aktywację receptora insulinowego jest dokomórkowe pobieranie glukozy. Receptory insulinowe znajdują się praktycznie na powierzchni wszystkich komórek ssaków, a przede wszystkim na komórkach wątroby, mięśni i adipocytów. Ilość receptorów na komórkach różnych tkanek jest inna i może podlegać fizjologicznym wpływom regulacyjnym, a także wpływowi chorób i stanów chorobowych (np. otyłość, insulinooporność) oraz leków (np. estrogeny, glikokortykoidy).
Retinopatia cukrzycowa

Uszkodzenie naczyń krwionośnych siatkówki oka pojawiające się w przebiegu cukrzycy, zaliczane do mikroangiopatii cukrzycowej. Zmiany te rozwijają się wprost proporcjonalnie do długości cukrzycy oraz jej typu. Po 20 latach trwania cukrzycy stwierdza się je u prawie wszystkich chorych na cukrzycę typu 1 oraz u 60% osób chorych na cukrzycę typu 2. Podstawowe znaczenie w patogenezie mają hiperglikemia i nadciśnienie tętnicze. Istotne są procesy prowadzące do nasilenia stresu oksydacyjnego i nadmierne wytwarzanie czynników wzrostu.

Rewaskularyzacja

Poszerzenie i udrożnienie zwężonego naczynia krwionośnego. Rewaskularyzacja ma na celu przywrócenie prawidłowego krążenia w świetle naczynia. Leczenie polegające na przeprowadzaniu rewaskularyzacji i przywracaniu prawidłowego krążenia w uprzednio zwężonym, bądź zamkniętym świetle naczynia nazywane jest leczeniem reperfuzyjnym. Leczenie reperfuzyjne prowadzone jest przez podawanie odpowiednich leków (leczenie farmakologiczne) lub poprzez wykonanie zabiegu operacyjnego polegającego m.in. na implantacji stentu w miejsce stenozy (miejsce zwężenia światła naczynia). Rewaskularyzacja stosowana jest w chirurgicznym leczeniu stopy cukrzycowej lub zawału mięśnia sercowego.

Samokontrola

Jest to zespół zachowań, dzięki którym pacjenci z cukrzycą mogą samodzielnie kontrolować stan swojego zdrowia oraz skuteczność leczenia. Pomaga zrozumieć, w jaki sposób przyjmowane leki, odżywianie się i aktywność fizyczna wpływają na poziom cukru we krwi. Do samokontroli zaliczamy regularne pomiary stężenia glukozy we krwi, przestrzeganie zaleceń lekarskich odnośnie zasad leczenia, badań kontrolnych, prawidłowego żywienia, szczególną pielęgnację stóp oraz systematyczne badania wzroku. Przestrzeganie zasad samokontroli pozwala pacjentom na normalne funkcjonowanie oraz zmniejszenie ryzyka powikłań.

Samokontrola ma na celu:
- Uzyskanie prawidłowych wartości glikemii
- Zmniejszenie ryzyka wystąpienia powikłań cukrzycy
- Zapewnienie bezpieczeństwa chorego poprzez eliminację hipo- i hiperglikemii
- Pomoc lekarzowi w doborze leków i ich dawek
- Umożliwienie pacjentom samodzielnej modyfikacji leczenia (w granicach wyznaczonych przez lekarza).

Regularna samokontrola jest niezbędna nie tylko podczas leczenia insuliną, ale również w przypadku przyjmowania doustnych leków przeciwcukrzycowych.

Siatka błędu Clarke'a
ang. Clarke Error Grid

Została opracowana w 1987 roku w celu oszacowania dokładności klinicznej aktualnego stężenia glukozy we krwi u pacjentów w porównaniu do wartości glikemii uzyskanych przy użyciu używanych przez nich glukometrów. Służy do określenia ilościowego dokładności klinicznej stężenia we krwi w stosunku do wartości referencyjnej. Siatka błędu Clarke’a została zaakceptowana jako jeden ze "złotych standardów" dla określenia dokładności glukometrów. Na siatce w sposób graficzny prezentowane są wyniki pomiarów wykonanych przy użyciu glukometrów w porównaniu z analizatorem referencyjnym w podziale na pięć stref:

Strefa A: Wynik klinicznie dokładny (brak wpływu na działanie kliniczne)

Strefa B: Wynik klinicznie akceptowalny (zmienione działanie kliniczne – niewielki lub żaden wpływ na wynik kliniczny)

Strefa C: Działanie kliniczne zmienione – możliwy wpływ na wynik kliniczny

Strefa D: Działanie kliniczne zmienione – możliwe znaczne zagrożenie medyczne

Strefa E: Zmienione działanie kliniczne – ryzyko niebezpiecznych następstw

Stent

Niewielka "sprężynka", najczęściej ze stali 316 LVM lub stopu chromowo-kobaltowego, umieszczana wewnątrz naczynia krwionośnego w celu przywrócenia drożności naczynia. Elastyczność zapewnia specjalna konstrukcja z falistymi połączeniami zygzakowatych drucików stanowiących właściwe rusztowanie. Zastosowanie stentu było przełomem w kardiologii interwencyjnej choroby niedokrwiennej serca. Obecnie w Polsce ponad 80% zabiegów angioplastyki wieńcowej przebiega z implantacją stentu (dane Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego). Zmiażdżycowane naczynie jest słabsze, a umieszczenie wewnątrz niego stentu-rusztowania zabezpiecza przed "zapadnięciem" się osłabionych ścian. Stenty wykorzystywane są również w leczeniu zespołu stopy cukrzycowej.

Stężenie glukozy we krwi
Inaczej – poziom cukru

Podstawowym badaniem służącym do oceny wyrównania metabolicznego jest stężenie glukozy we krwi. Zawartość cukru we krwi (glikemię) podaje się w miligramach na 100 ml krwi (mg/dl) lub w milimolach na litr (mmol/l); związek między nimi określany jest wzorem [mmol/l] x 18 = mg%. I tak prawidłowa glikemia na czczo to 60-99 mg/dl (3,4-5,5 mmol/l), w 2 godzinie testu doustnego obciążenia glukozą glikemia poniżej 140 mg/dl (7,8 mmol/l). Za normoglikemię, czyli poziom cukru we krwi u zdrowego człowieka, przyjmuje się przedział 80-120 mg/dl. Podstawowym objawem cukrzycy jest podwyższone stężenia glukozy we krwi. W zależności od zaawansowania choroby może ono występować jedynie po spożyciu węglowodanów lub niezależnie od niego.

Stopa Charcota
Inaczej – artropatia neurogenna

Przewlekłe powikłanie cukrzycy, jedna z postaci zespołu stopy cukrzycowej. Rozwija się na ogół u chorych z wieloletnią, niedostatecznie kontrolowaną cukrzycą. Charakteryzuje się przewlekłą, postępującą destrukcją układu kostno-stawowego stopy i zmianami zwyrodnieniowymi stawów, rozwijającymi się na podłożu zaburzeń czucia dotyku, czucia głębokiego i kontroli mięśni szkieletowych przez nerwy ruchowe. Występuje z częstością 0,1-0,4% wszystkich chorych na cukrzycę (średnio 1 na 680), przeważnie u starszych chorych, zwykle pomiędzy 50 a 60 rokiem życia, po co najmniej 10 latach trwania cukrzycy. Znane są przypadki występowania tego powikłania w momencie rozpoznania cukrzycy typu 2. U chorych z cukrzycą typu 1 choroba ta rozwija się u młodszych pacjentów i zwykle po krótszym okresie trwania choroby.

Stopa cukrzycowa

Zespół specyficznych przypadłości dotykających stopę. Jest powikłaniem cukrzycy. Występuje u 6-10% pacjentów z cukrzycą. Nieleczona, prowadzi do nieodwracalnych deformacji i martwic stopy, co często kończy się amputacją. Stopa cukrzycowa jest powikłaniem wieloletniej, źle leczonej cukrzycy. Utrzymująca się przez dłuższy czas hiperglikemia doprowadza do uszkodzenia naczyń krwionośnych (szczególnie tętnic), co skutkuje zmniejszeniem ich elastyczności, zarastaniem i nasiloną miażdżycą. Z powodu niedokrwienia tkanek stopy dochodzi do zaburzeń ich czynności.

Zwiększona lepkość krwi powoduje skłonność trombocytów do zlepiania się (agregacji), a w następstwie powstawania szkodliwych skrzepów. W wyniku tych patologicznych zmian dochodzi do groźnego niedotlenienia tkanek. Oprócz powyższego mechanizmu, istnieje jeszcze inny – zespół neuropatyczny, spowodowany uszkodzeniem nerwów obwodowych. Dochodzi do zmniejszenia czucia i wibracji, efektem czego jest nieodczuwanie bólu przy otarciach czy uszkodzeniach naskórka.

Stres oksydacyjny

Stan braku równowagi pomiędzy działaniem reaktywnych form tlenu a biologiczną zdolnością do szybkiej detoksykacji reaktywnych produktów pośrednich lub naprawy wyrządzonych szkód. Wszystkie formy życia utrzymują w komórkach środowisko redukujące, które jest zachowywane przez aktywność enzymów podtrzymujących stan redukcji, poprzez ciągły dopływ energii metabolicznej. Zaburzenia w prawidłowym stanie redukcji mogą wywołać toksyczne działanie, poprzez produkcję nadtlenków i wolnych rodników, powodujących oksydacyjne uszkodzenia wszystkich składników komórki, a szczególnie dotkliwe dla komórki są uszkodzenia białek, lipidów i DNA. Stres oksydacyjny ma u ludzi znaczenie w takich chorobach jak: miażdżyca, choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, ale może także odgrywać znaczącą rolę w zapobieganiu starzeniu się. Reaktywne formy tlenu mogą przynosić korzyści, ponieważ są m.in. używane przez układ immunologiczny do atakowania i zabijania patogenów.

Surowica

Uzyskuje się ją przez pobranie krwi na tzw. „skrzep”. Krew pobrana z żyły do probówki wirowniczej musi odstać około 30 min, tak aby powstał skrzep, który wiąże płytki, krwinki, fibrynogen. Po odwirowaniu i oddzieleniu skrzepu pozostaje faza płynna – surowica. Surowica nie krzepnie.

System ciągłego monitorowania glikemii (CGM)
ang. Continuous Glucose Monitoring

CGM jest urządzeniem wyposażonym w sensor, który jest umieszczony podskórnie i dzięki niemu można w sposób ciągły monitorować stężenie glukozy we krwi. Składa się z czujnika-sensora umieszczonego w ciele badanego, odbiornika i monitora. Różnica pomiarów pomiędzy glukometrami a urządzeniami do ciągłego monitorowania wynika z tego, że urządzenia te dokonują pomiaru w płynie zewnątrzkomórkowym, a przy użyciu glukometru pomiar dokonywany jest we krwi. Stąd wynika konieczność kilkakrotnego w ciągu doby (przynajmniej co 12 godzin) porównywania wyników i kalibracji urządzenia. Urządzenie w sposób graficzny wyświetla dane z sensora co 5-10 minut jako uśrednione dane. Wprowadzenie urządzeń do ciągłego pomiaru glikemii umożliwia poprawę kontroli metabolicznej bez zwiększania epizodów hipoglikemii. Szczególne wskazania do zastosowania ciągłego pomiaru glikemii dotyczą ciężarnych i najmłodszych dzieci, w tym noworodków zagrożonych występowaniem ciężkich hipoglikemii. CGM bardzo przydatny jest również w leczeniu młodzieży i aktywnych zawodowo młodych pacjentów, a także pacjentów zagrożonych występowaniem nieuświadomionych hipoglikemii (długotrwała cukrzyca z neuropatią wegetatywną itd.). Takie monitorowanie pomocne jest również w zaprogramowaniu ciągłego podskórnego wlewu insuliny u pacjentów rozpoczynających terapię przy użyciu pompy.

Śpiączka cukrzycowa

Jest efektem zaburzeń metabolicznych, powstających w przebiegu cukrzycy i polegających na nadmiernym kumulowaniu się szeregu szkodliwych związków, które uszkadzają tzw. twór siatkowaty (biorący udział m.in. w kontroli rytmu snu i czuwania) w centralnym układzie nerwowym, wywołując stan śpiączki. Do śpiączki cukrzycowej może dochodzić w następstwie czterech różnych, ostrych powikłań cukrzycy:

- Kwasicy ketonowej
- Nieketonowej hiperglikemii hiperosmolalnej (kwasicy hiperosmotycznej)
- Kwasicy mleczanowej
- Hipoglikemii.

Każdy z tych stanów chorobowych charakteryzuje się różnymi objawami klinicznymi oraz w różnym tempie (w przypadku nieskuteczności lub niepodjęcia leczenia) doprowadza do rozwoju śpiączki.

T
Technologia biosensoryczna

Pomiar przy zastosowaniu technologii biosensorycznej wykorzystującej zachodzącą na teście paskowym reakcję pomiędzy glukozą a swoistym enzymem; przejawia się odpowiednią zmianą natężenia prądu. Zmiana natężenia jest wprost proporcjonalna do zawartości glukozy w badanej próbce krwi.

Technologia fotometryczna

Początkowo przy produkcji glukometrów wykorzystywano technologię fotometryczną, polegającą na absorpcji przez odpowiednie substancje fal elektromagnetycznych o specyficznej długości fali. Fotometryczne techniki pomiarowe obejmują absorpcję w zakresach fal od podczerwieni do ultrafioletu. Umożliwiają one pomiar wielu substancji gazowych i ciekłych, w tym również krwi. Glukometry działające na zasadach fotometrów dokonują pomiaru natężenia światła odbitego Pomiar metodą fotometryczną wykorzystuje zmianę barwy związku na teście paskowym będącą wynikiem reakcji enzymatycznej. Po włożeniu testu paskowego do glukometru, obszar aplikacyjny paska testowego oświetlany jest od dołu diodą LED (diodą elektroluminescencyjną). Przed wykonaniem właściwego pomiaru określana jest wartość tła światła odbitego. Następnie nanosi się próbkę krwi na obszar aplikacyjny – składnik, który ma zostać oznaczony w naniesionej próbce przechodzi reakcję enzymatyczną z wytworzeniem barwnika. Ilość wytwarzanego barwnika wzrasta wraz ze stężeniem oznaczanej substancji. Po pewnym czasie, zależnym od parametrów urządzenia testowego, następuje pomiar natężenia barwy poprzez ponowne oświetlenie od dołu obszaru aplikacyjnego diodą LED. Natężenie światła odbitego jest mierzone za pomocą detektora. Wartość zmierzona określana jest na podstawie siły sygnału światła odbitego, przy równoczesnym uwzględnieniu uprzednio zmierzonej wartości ślepej. Na koniec wyświetlany jest wynik – zostaje on zachowany w pamięci glukometru.

Telemedycyna

Medycyna na odległość – jest to najnowsza forma świadczenia usług medycznych i opieki zdrowotnej łącząca w sobie elementy telekomunikacji, informatyki oraz medycyny. Dzięki wykorzystaniu nowych technologii przełamuje geograficzne bariery, pozwalając na wymianę specjalistycznych informacji za pośrednictwem przesyłanych obrazów statycznych, jak i dynamicznych (przesyłanie najwyższej jakości zdjęć CT, USG, MRI). Pozwala na diagnozę na odległość. Duże zastosowanie telemedycyna znajduje w środowisku chirurgicznym, które wykorzystuje ją do przeprowadzania operacji "na odległość". Nowoczesna technologia, wykorzystująca szybkie procesory i algorytmy do cyfrowego przetwarzania i kompresji sygnałów, umożliwia przesyłanie obrazów o wysokiej rozdzielczości, a także interaktywną transmisję audiowizualną z wyjątkową dokładnością i w czasie rzeczywistym. Systemy wideokomunikacyjne (wideokodery) pracują na ogólnodostępnych cyfrowych liniach transmisyjnych ISDN, w ogólnoświatowej sieci Internet, a także na liniach satelitarnych.

Termotip

Proste urządzenie w kształcie walca, którego jeden koniec jest zawsze chłodny, a drugi ciepły. Służy do oceny możliwości rozróżniania temperatury. Ma zastosowanie w diagnostyce stopy cukrzycowej.

Test doustnego obciążenia glukozą
ang. OGTT (Oral Glucose Tolerance Test)

Badanie stosowane w diagnostyce cukrzycy, czasem też w innych chorobach (np. akromegalia). Według zaleceń WHO badanie polega na podaniu pacjentowi glukozy i obserwowaniu reakcji jego organizmu na nią: wydzielenia insuliny, szybkości regulacji poziomu cukru we krwi – szybkości wchłaniania glukozy do tkanek. W przypadku akromegalii dodatkowo dokonuje się pomiaru poziomu hormonu wzrostu i wpływu obciążenia glukozą na spadek poziomu hormonu wzrostu. Badanie wykonuje się rano, na czczo, przynajmniej 8 godzin od spożycia ostatniego posiłku, po przespanej nocy. Gdy stężenie glukozy we krwi jest wyższe niż 200 mg/dl świadczy o wystąpieniu cukrzycy.

Test paskowy

Przeznaczony jest do samodzielnego stosowania przez osoby chore na cukrzycę oraz przez wykwalifikowany personel medyczny w celu wykonywania pomiarów stężenia glukozy we krwi przy użyciu glukometru.

Transportery glukozy

Grupa białek obecnych w błonie komórkowej komórek, których zadaniem jest przezbłonowy transport glukozy. Transportery glukozy pełnią w komórce funkcję „drzwi”, przez które cukier z krwiobiegu dostaje się do wnętrza komórki. W zależności od tkanek, gdzie występują, różny jest skład aminokwasów.

Triglicerydy

Cząsteczki tłuszczu zbudowane z długich łańcuchów kwasów tłuszczowych i glicerolu. Wraz z wolnymi kwasami tłuszczowymi są jednym z głównych materiałów energetycznych zużywanym na bieżące potrzeby organizmu lub są też magazynowane jako materiał zapasowy w postaci tkanki tłuszczowej. Według najnowszych badań podwyższony poziom triglicerydów (trójglicerydów) ma większy wpływ na podniesienie ryzyka zawału serca czy udaru mózgu niż podwyższony poziom cholesterolu.

Trombocyty
Inaczej płytki krwi

Podłużne strzępki komórek pozbawione jądra, niezdolne do poruszania się, niewykazujące oznak życia, odgrywające u większości kręgowców istotną rolę w procesach krzepnięcia krwi. Są to dyskowate struktury, mniejsze od pozostałych komórkowych składników krwi człowieka, które znajdują się w szpiku kostnym. Płytki krwi są odpowiedzialne za proces inicjacji krzepnięcia, fibrynolizy i skurczu naczyń krwionośnych. W razie uszkodzenia tkanki, w osoczu rozpoczyna się seria reakcji chemicznych, w wyniku których fibrynogen zostaje przekształcony w cząsteczki fibryny, te zaś zlepiają się, tworząc siateczkę zasklepiającą ranę. W siatce tej więzną następnie erytrocyty i trombocyty, w wyniku czego powstaje skrzep. Płytki krwi nie przypominają ani białych krwinek (leukocytów), ani czerwonych krwinek (erytrocytów). Norma płytek krwi u (dorosłego) człowieka wynosi 200-400 tys./mm³ krwi. Żyją od 5 do 9 dni.

Trzustka

Narząd gruczołowy położony zaotrzewnowo w górnej części jamy brzusznej o nieregularnym, wydłużonym i spłaszczonym w wymiarze grzbietowo-brzusznym kształcie. Wymiar podłużny w rzucie poprzecznym porównywany do kształtu młotka lub haczyka (wygięty częścią środkową do przodu). W rzucie czołowym kształt przypomina literę S. Budowa zrazikowa dobrze zaznacza się na powierzchni gruczołu i nadaje mu wygląd guzkowaty. Na powierzchni trzustki może gromadzić się tkanka tłuszczowa, która wygładza jej powierzchnię i nadaje zabarwienie bardziej żółtawe. Miąższ narządu jest spoisty i miękki. Pod względem funkcjonalnym trzustka składa się z części wewnątrzwydzielniczej (hormonalnej, odpowiedzialnej za wytwarzanie kilku hormonów m.in. insuliny i glukagonu) i zewnątrzwydzielniczej (trawiennej, produkującej zawierający enzymy trawienne sok trzustkowy, zwany śliną brzucha ze względu na podobieństwo konsystencji i barwy do śliny).

Tłuszcze

Zwyczajowa nazwa grupy lipidów, estrów glicerolu i kwasów tłuszczowych, należących do dużej grupy naturalnych związków organicznych, nierozpuszczalnych w wodzie, natomiast rozpuszczalnych w rozpuszczalnikach organicznych, takich jak eter etylowy, eter naftowy, chloroform, benzen, aceton itd. Większość tłuszczów nie ma zapachu, wszystkie zaś są lżejsze od wody; odczyn tłuszczów jest obojętny. Ich stan skupienia zależy od tego, jakie reszty kwasowe tworzą cząsteczkę. Lipidy występują we wszystkich żywych organizmach. W roślinach są one obecne przede wszystkim w nasionach i w miąższu owoców, a w organizmach zwierząt w różnych narządach lub jako wyodrębniona tkanka tłuszczowa. Są najbardziej skoncentrowanym źródłem energii, z 1 g tłuszczów wyzwalają się 9 kcal. To także wygodne i główne źródło materiału zapasowego (umożliwiają robienie przerw między posiłkami, podczas pracy, umożliwiają funkcjonowanie organizmu poza strefą neutralności cieplnej - utrzymywanie temperatury ciała). Nagromadzony w tkance tłuszcz chroni przed nadmiernym wydzieleniem ciepła, pozwala na adoptowanie się w niskiej temperaturze, wewnątrz organizmu utrzymuje narządy w stałym położeniu, zapobiega ich przemieszczaniu się. Odłożone w organizmie lipidy są magazynem wody, 30-50% tkanki tłuszczowej stanowi woda, spalenie 100 g tkanki tłuszczowej wyzwala 107 g wody. Mieszane tłuszcze są źródłem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D, E, K i Niezbędnych Nienasyconych Kwasów Tłuszczowych (witamina F). Mają dużą wartość sytną – hamują wydzielanie soku żołądkowego, podnoszą smak potraw. Pełnią funkcję budulcową, są składnikiem błon komórkowych oraz stanowią ważny element wchodzący w skład wielu hormonów, cholesterolu oraz ważnych substancji wewnątrzkomórkowych. Tłuszcze powinny dostarczać 25-30% wartości energetycznej dziennej racji pokarmowej dorosłego człowieka. Powinny to być tłuszcze nienasycone, nie utwardzane chemicznie, pozbawione izomerów trans.

Uchwyt testu paskowego

Miejsce znajdujące się na teście paskowym, za które należy przytrzymać test paskowy, aby prawidłowo włożyć go do portu testowego glukometru.

UKPDS
ang. United Kingdom Prospective Diabetes Study

Wieloletnie badanie brytyjskie, przeprowadzone wśród pacjentów stosujących leki doustne, które jednoznacznie wykazało, że tylko intensywne, wielokierunkowe leczenie cukrzycy typu 2 może zapobiec, bądź opóźnić wystąpienie późnych powikłań. Głównym celem badania UKPDS było porównanie skuteczności tradycyjnego i intensywnego leczenia cukrzycy typu 2 dla ustalenia optymalnego postępowania. U chorych na cukrzycę typu 2 istnieje bezpośrednia zależność między glikemią a ryzykiem wystąpienia powikłań mikro- i makronaczyniowych. Im mniejsza jest glikemia, tym mniejsze zagrożenie tymi powikłaniami. Nie stwierdzono progowej wartości glikemii, przy której ryzyko powikłań zaczęłoby się znacząco zmieniać. Wraz ze wzrostem glikemii ryzyko powikłań mikronaczyniowych zwiększa się szybciej niż ryzyko powikłań makronaczyniowych.

Węglowodany
Inaczej – cukry

To organiczne związki chemiczne. Zbudowane są z atomów węgla, wodoru i tlenu. Dzielą się na cukry proste (np. glukoza i fruktoza) oraz złożone (np. celuloza i skrobia). W życiu wszystkich organizmów żywych węglowodany pełnią ogromnie ważną rolę. Są odpowiedzialne m.in. za dostarczanie łatwo przyswajalnej energii stając się jej podstawowym źródłem. Służą też jako materiał zapasowy. Oprócz tego sprawują funkcję transportową, budulcową, a także wchodzą w skład kwasów nukleinowych. Znajdują się w dużych ilościach w produktach, takich jak pieczywo, mąka, cukier czy też w postaci warzyw i owoców. 40-50% wartości energetycznej diety powinny zapewnić węglowodany o niskim indeksie glikemicznym (< 50 IG). Podstawowe ograniczenie powinno dotyczyć węglowodanów prostych, których spożywanie chory powinien ograniczyć do minimum, łącznie z wykluczeniem ich z diety. Nadmiar węglowodanów w diecie prowadzić może do nadwagi i różnego rodzaju zaburzeń.

WHO

Światowa Organizacja Zdrowia, jedna z organizacji działających w ramach ONZ (Organizacja Narodów Zjednoczonych), zajmująca się ochroną zdrowia. Jej siedzibą jest Genewa. Zadaniem WHO jest działanie na rzecz zwiększenia współpracy między państwami w dziedzinie ochrony zdrowia i zwalczania epidemii chorób zakaźnych, a także ustalanie norm dotyczących składu lekarstw i jakości żywności. Organizacja dąży również do zapewnienia opieki medycznej ludności świata oraz zmniejszenia śmiertelności niemowląt. Do największych sukcesów tej organizacji należy zwalczanie epidemii groźnych chorób, takich jak: gruźlica, malaria, cholera czy dżuma poprzez masowe szczepienie. WHO walczy także z AIDS.

Widełki stroikowe Rydel-Seiffera

Widełki stroikowe Rydel-Seiffera wytwarzają częstotliwość 128 Hz. Do górnej końcówki widełek należy dobrze przymocować dwa tłumiki. Na lewym tłumiku znajduje się czarny klin zwrócony do przodu, natomiast na prawym tłumiku biały. Na obydwu klinach znajduje się skala 0-8, na podstawie której odczytuje się intensywność wibracji widełek. Można obserwować klin biały lub czarny, w zależności od tego, z którego z nich łatwiej odczytać wynik. Widełki stroikowe Rydel-Seiffera wykorzystywane są do badania czucia wibracji u osób z podejrzeniem wystąpienia zespołu stopy cukrzycowej.

Wielomocz
Inaczej poliuria

Wydalanie moczu w ilości powyżej 3 litrów na dobę, co zwykle wiąże się z polidypsją, tj. nadmiernym pragnieniem. Występuje fizjologicznie przy nadmiernym spożywaniu płynów, kofeiny, alkoholu, w ciąży oraz w stanach chorobowych, takich jak cukrzyca, moczówka prosta, ostra niewydolność nerek, zespół Conna.

Wkłady insulinowe

Postać formy gotowej leku stosowana w lecznictwie ambulatoryjnym do dawkowania insuliny w osobistych aplikatorach, tzw. wstrzykiwaczach (penach).

Wskaźnik glikemiczny
Inaczej - indeks glikemiczny

To klasyfikacja produktów żywnościowych na podstawie ich wpływu na poziom glukozy we krwi w 2-3 godziny po ich spożyciu (glikemia poposiłkowa). Indeks glikemiczny jest definiowany jako średni, procentowy wzrost stężenia glukozy we krwi po spożyciu przez reprezentatywną statystycznie grupę ludzi, porcji produktu zawierającej 50 gramów przyswajalnych węglowodanów. Wzrost poziomu cukru we krwi w przypadku spożycia 50 gramów glukozy przyjęto jako podstawę skali (100%). Indeks glikemiczny dotyczy tylko węglowodanów, ponieważ tłuszcze i białka nie powodują wysokiego wzrostu stężenia glukozy. Im wyższa wartość IG danego produktu, tym wyższy poziom cukru we krwi po spożyciu tego produktu. Produkty o wysokim indeksie powodują zarówno wysoki szczytowy poziom cukru we krwi, jak i szybki jego spadek. Powolne przyswajanie i stopniowy wzrost oraz spadek poziomu cukru we krwi po spożyciu produktów o niskim indeksie glikemicznym ułatwia kontrolę poziomu cukru we krwi u osób chorych na cukrzycę. Wolne przyswajanie pozwala ograniczyć napady głodu.

Wymiennik białkowy (WB)

Taka ilość pożywienia, w której znajduje się 10 gramów białka zwierzęcego lub jego równoważna ilość. Jako wzorzec przyjęto porcję mięsa cielęcego o masie 50 gramów. Dostarcza ono ok. 40 kcal energii.

Wymiennik tłuszczowy (WT)

Taka ilość pożywienia, w której znajduje się 10 gramów tłuszczu lub jego równoważna ilość. Jako wzorzec przyjęto porcję masła o masie 12 gramów.

Wymiennik węglowodanowy (WW)

Jednostka używana w diabetologii, określająca 10 gramów węglowodanów przyswajalnych przez organizm. Równoważna definicja wymiennika węglowodanowego, stosowana w Polsce, określa 1 wymiennik węglowodanowy (1WW) jako 40 kcal/167 kJ. Na przykład 1 wymiennik węglowodanowy zawarty jest w kromce razowego chleba (o masie 22-24 gramów) lub w średniej wielkości ziemniaku (o masie 51-69 gramów). Po określeniu, ile WW należy spożywać na posiłek, dietę powinno się układać tak, aby w kolejnych dniach posiłki zawierały podobną liczbę WW. Poprzez takie wykorzystanie wymienników można zapobiec wahaniom poziomu glikemii we krwi.

Wyrównanie metaboliczne

Doprowadzenie do poprawnego fizjologicznie stężenia glukozy we krwi, jak również normalizacji innych, ważnych nie tylko w cukrzycy, czynników fizjologicznych – poziomu cholesterolu (lipidów). Do osiągnięcia tego celu służy nie tylko insulinoterapia lub leki, ale również racjonalizacja diety i stylu życia. Wyrównanie metaboliczne zapobiega niebezpiecznym dla zdrowia i życia powikłaniom cukrzycy określanym zbiorczo jako: mikroangiopatia, makroangiopatia, neuropatia. Wtórnie zapobiega pochodnym tych powikłań: zespołowi stopy cukrzycowej (co w ekstremalnych przypadkach zagraża amputacją stopy); retinopatii cukrzycowej (która zagraża nieuleczalną ślepotą), nefropatii (ekstremalnie zagraża niewydolnością nerek i dializami) czy chorobami krążenia – miażdżycą, chorobą wieńcową, zawałem i udarem mózgu.

Wysiłek fizyczny

Każda czynność związana z pracą mięśni szkieletowych, w których zachodzi większość procesów metabolicznych naszego organizmu. W zależności od rodzaju skurczów mięśni wyróżnia się wysiłki dynamiczne, w których mięśnie kurcząc się zmieniają swoją długość i wykonują pracę w znaczeniu fizycznym (skurcze izotoniczne lub auksotoniczne) oraz wysiłki statyczne, w których wzrasta napięcie mięśni (skurcze izometryczne). Odpowiednia ilość ćwiczeń niezbędna jest w leczeniu cukrzycy, podobnie jak leki, dieta, pomiary stężenia glukozy we krwi, pomiar ciśnienia tętniczego krwi. Ćwiczenia fizyczne zmniejszają stres, działają antydepresyjnie, gdyż podczas ich wykonywania wyzwalana jest w mózgu endorfina, zwana substancją "dobrego samopoczucia". U osób z cukrzycą zalecane są szczególnie ćwiczenia dynamiczne.

YSI
ang. Yellow Spring Instrument

Laboratoryjny analizator glukozy służący jako urządzenie referencyjne do klinicznej oceny poziomu glikemii i porównywania wyników pomiarów wykonywanych przy użyciu glukometrów.

Zaćma

Choroba oczu objawiająca się zmętnieniem soczewki, jest jedną z przyczyn ślepoty. Występuje głównie u osób po 60. roku życia. Jest jedną z najczęściej występujących chorób oczu. Objawy zaćmy to m.in. przymglone widzenie, aż do całkowitej utraty wzroku, zaburzenia w ocenie odległości, pogorszenie ostrości wzroku, zez lub oczopląs (u dzieci), zaburzenia w poruszaniu lub samoobsłudze (u starszych). Zaćma może być jedno lub obustronna. Możemy ją leczyć tylko operacyjnie przez wszczepienie nowej, sztucznej soczewki. Wskazania do tego typu leczenia określa okulista.
Zapotrzebowanie energetyczne

Oznacza ilość energii, którą należy dostarczyć każdego dnia organizmowi w pożywieniu, aby pokryć wydatki energetyczne wynikające z:
- Podstawowej przemiany materii, na którą składają się procesy fizjologiczne tj. trawienie, oddychanie, krążenie, odnowa komórek i tkanek, itp.
- Aktywności fizycznej.

Dzienne zapotrzebowanie energetyczne podaje się najczęściej w kcal lub rzadziej w kilodżulach. Dostarczanie organizmowi odpowiedniej ilości oraz jakości pożywienia, które pokrywa dzienne zapotrzebowanie energetyczne, lecz go nie przewyższa, jest warunkiem utrzymania stałej i prawidłowej masy ciała. Dzienne zapotrzebowanie energetyczne zależy od indywidualnego tempa metabolizmu, masy ciała, wzrostu, wieku, płci oraz poziomu aktywności fizycznej. Dzienne zapotrzebowanie energetyczne wzrasta podczas intensywnego wysiłku fizycznego oraz podczas wzrostu i rozwoju organizmu, ciąży i okresu karmienia oraz rekonwalescencji. Średnie dzienne zapotrzebowanie energetyczne dla osób o umiarkowanej aktywności fizycznej wynosi 2000 kcal dla kobiety i 2500 kcal dla mężczyzny.

Zespół metaboliczny

Współwystępowanie powiązanych ze sobą czynników ryzyka pochodzenia metabolicznego, sprzyjających rozwojowi chorób sercowo-naczyniowych o podłożu miażdżycowym oraz cukrzycy typu 2. Uważa się, że najważniejszym czynnikiem etiopatologicznym zespołu metabolicznego jest insulinooporność i towarzysząca jej kompensacyjna hiperinsulinemia, które są niezależnymi czynnikami ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Do najczęściej rozpoznawanych elementów składowych zespołu metabolicznego należy upośledzona tolerancja glukozy lub cukrzyca, otyłość brzuszna, obniżone stężenie cholesterolu frakcji HDL oraz podwyższone ciśnienie tętnicze krwi.

Zespół naczyniowej stopy cukrzycowej

Ta postać stopy cukrzycowej spowodowana jest miażdżycą zarostową naczyń obwodowych. Charakteryzuje się zimną stopą z sinawym zabarwieniem oraz brakiem wyczuwalnego tętna, martwicą lub zgorzelą; zachowane jest natomiast czucie głębokie. Obecna jest bolesność w ruchu i bardzo nasilona bolesność w spoczynku.

Zespół neuropatycznej stopy cukrzycowej

To najczęstsza postać zespołu stopy cukrzycowej charakteryzująca się ciepłą stopą o różowym zabarwieniu z wyczuwalnym tętnem oraz upośledzeniem czucia głębokiego (zaburzenie czucia wibracji). Na skutek uszkodzenia czuciowych włókien nerwowych dochodzi do zaniku odczuwania bólu, dlatego drobne i większe skaleczenia nie powodują żadnych dolegliwości i mogą przez długi czas pozostawać niezauważone przez chorego. Urazy powstają tym łatwiej, że współistniejąca neuropatia motoryczna prowadzi do zmiany kształtu stopy (palce młoteczkowane, podwyższenie sklepienia podłużnego stopy) i w związku z tym noszone dotychczas obuwie przestaje pasować (czego chorzy często nie zauważają, ponieważ nie odczuwają dyskomfortu związanego z noszeniem za ciasnego, źle dopasowanego obuwia). Zniekształcenia stóp mogą być również spowodowane ograniczoną ruchomością stawów obserwowaną w cukrzycy.

Niedokrwienie stóp można stwierdzić na podstawie palpacyjnej oceny tętna na tętnicy grzbietowej stopy i tętnicy piszczelowej tylnej. Stopa niedokrwiona charakteryzuje się cienką, błyszczącą skórą, brakiem owłosienia. Paznokcie są pogrubiałe. Opuszczone stopy są zaczerwienione, a przy elewacji bledną. U wielu chorych na cukrzycę, z powodu neuropatii, nie występuje typowy objaw chromania przestankowego.

Zjawisko brzasku

Zjawisko brzasku pojawia się, gdy zmniejsza się wydzielanie endogennej insuliny łącznie z fizjologicznym porannym wzrostem sekrecji hormonów antagonistycznych. Wydzielane hormony powodują uwolnienie glukozy z wątroby przez co stężenie glukozy we krwi rośnie, co skutkuje rano wysokimi poziomami glikemii.
Zjawisko Somogyi

Znaczy wzrost glikemii występujący w kilka godzin po niedocukrzeniu. Najczęściej jest to poranna hiperglikemia po nocnym niedocukrzeniu. Dzieje się tak dlatego, że organizm odpowiada na niski poziom cukru we krwi wydzieleniem hormonów (glukagon, adrenalina, hormon wzrostu) podwyższających stężenie cukru we krwi. Samo stwierdzenie wysokiej porannej glikemii niekoniecznie musi oznaczać, że w nocy poziom cukru też był wysoki. Znajomość wartości glikemii nocnej jest istotna do ustalenia postępowania leczniczego.